Rozporządzenie Senatu Rządzącego
Wolnego Miasta Krakowa

z dnia 7 czerwca 1817 r.

O funduszach: rogatkowym i mostowym

Dziennik Rozporządzeń Rządowych Wolnego, Niepodległego
i Ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu z 1817 r.

Nr 1525 DGS

My, Prezes i senatorowie Wolnego, Niepodległego
i Ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu.

Zważywszy, iż przywiedzenie do skutku woli Trzech Najjaśniejszych Opiekuńczych Dworów artykułami: 4, 9, i 13 Traktatu dodatkowego w Wiedniu pod dniem 21 kwietnia/5 maja 1815 r. zawartego objawionej i wkładającej na rząd Miasta Wolnego Krakowa i Jego Okręgu ścisły obowiązek utrzymywania ciągłej komunikacji z Miastem Wolno—Handlowym Podgórzem; jako też dróg publicznych w stanie dobrym i odpowiadającym widokom handlowym, pociąga za sobą potrzebę zaprowadzenia pewnych przepisów co do sposobów obrócenia wpływów poboru rogatkowego i mostowego na cel właściwy, jako też oznaczenia proporcji ciężaru, w której mieszkańcy Okręgu do utrzymywania dróg okręgowych ku własnej wygodzie i dla podniesienia handlu przyczyniać się mają, w moc uchwały Wysokiej Komisji Organizacyjnej pod dniem 21 maja br. w tej mierze zapadłej, stanowimy, co następuje:

Tytuł I
O używaniu funduszów: rogatkowego i mostowego

Fundusz rogatkowego łącznie z funduszem mostowego obracany będzie stosownie do woli Traktatu wyżej powołanego, na:

a) utrzymywanie mostowej lub na statkach komunikacji między miastem Krakowem a miastem Wolno—Handlowym Podgórzem.

b) Wzmacnianie brzegów, o które most powyż rzeczony opiera się.

c) Utrzymywanie wszelkich mostów w mieście Krakowie i przedmieściach, tudzież w Okręgu na traktach głównych.

d) Utrzymywanie bruków i dróg w obrębie rogatek Miasta Wolnego Krakowa, tudzież traktów głównych w Okręgu.

e) Wynagrodzenie za najęcie gruntów na drogi, i kopanie materiałów.

f) Opłacenie kosztów administracji i poboru.

g) Utrzymywanie służby mostowej i drogowej.

[hasła: fundusz rogatkowy, fundusz mostowy, m. Podgórze, Wolne Miasto Kraków, służba drogowa, służba mostowa]

Tytuł II
O rodzajach dróg i sposobie ich utrzymywania.

Art. 1.

Bruki, drogi i mosty w mieście Krakowie i jego przedmieściach, aż po rogatki, utrzymywane będę wyłącznie z funduszu rogatkowego i mostowego, bez żadnego z strony mieszkańców miasta lub przedmieść, bądź w gotowiźnie bądź w robocie ciągłej lub pieszej przyczyniania się, wyjąwszy trotuarów, które właściciele domów im przyległych, za dodaniem skarbowego materiału, w dobrym stanie własnym kosztem utrzymywać będą obowiązani.

[hasła: fundusz rogatkowy, fundusz mostowy, utrzymywanie komunikacji]

Art. 2.

Drogi w Okręgu dzielić się będą na trzy rodzaje, to jest: trakty główne, drogi poboczne i drogi komunikacyjne wiejskie.

[hasła: kategorie dróg publicznych]

Art. 3.

Trakty główne, które, o ile miejscowość dozwoli, mają być murowanymi, będą trzy, jako to: trakt lubelski, warszawski i wrocławski. Za drogi poboczne uważać się będą te, które prowadzą z miasta Krakowa do miejsc w Okręgu lub w ościennych

państwach, z względu handlu lub innego przemysłu więcej uczęszczanych. Drogi na koniec komunikacyjne wiejskie są te, które jedynie od jednej do drugiej wsi prowadzą.

[hasła: kategorie dróg publicznych, miasto Kraków, Okręg Krakowski]

Art. 4.

Dla traktów głównych naznacza się szerokość, wyłącznie rowów, łokci 15, dla dróg pobocznych handlowych łokci 12, a dla dróg komunikacyjnych wiejskich łokci 9.

[hasła: kategorie dróg publicznych, parametry techniczne dróg]

Art. 5.

Trakty główne wymierzone będą na mile, i słupami odległość wskazującymi oznaczone; mila zaś rządowa jest równa mili geograficznej, których 13 na jeden stopień liczy się: zamykać przeto ma długości 12,456, łokci krakowskich, czyli sążni 4152.

[hasła: parametry techniczne traktów głównych]

Art. 6.

Trakty główne przy ponoszeniu przez Skarb Publiczny z funduszu właściwego całkowitych kosztów na kierujących robotami, stawianie mostów i barierów, słupów milowych, sprawunek i utrzymywanie rekwizytów, a na koniec dozór, mają być robione i utrzymywane szarwarkami, które mieszkańcy okręgowi w stosunku w artykule 7 niniejszego Tytułu wskazanym, odbywać będą.

[hasła: Skarb Publiczny, utrzymywanie dróg publicznych]

Art. 7.

Roboty około traktów podzielone będą pomiędzy wsie w stosunku odległości miejsc, korzyści, jakie z dróg ciągnąć mogą, i innych okoliczności.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych]

Art. 8.

Rozdział wewnętrzny po wsiach robót około dróg winien być w stosunku wielkości posiadanych gruntów czyniony w tym sposobie, iż chałupnicy do połowy, komornicy zaś do podejmowania ¼ części pracy, jako włościanie, najmniej gruntu posiadający,

odbywać będą obowiązani. Właściciele dóbr nie są równie od obowiązku tego wolnymi i przyczyniać się będą do robót w stosunku, jaki na nich wypadnie.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, włościanie, właściciele ziemscy]

Art. 9.

Senat przepisze i ogłosi później sposób dokładnego wykonania powyższych zasad.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, Senat Rządzący]

Art. 10.

Ponieważ wzmiankowane w poprzednich artykułach szarwarki jedynie do budowania i utrzymywania trzech traktów głównych, tworzyć się dopiero mających, są przeznaczonymi: drogi przeto na rzeczone trakty przeznaczone, dopóki wedle nowych planów na trakty przeistoczonymi nie zostaną, mają być tak jak dotąd mocą gmin, przez które przechodzą, reperowanymi.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, posługi szarwarkowe]

Art. 11.

Senat oznaczać będzie czas i porę roku, w której roboty około traktów i dróg przedsięwziętymi być będą miały.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, Senat Rządzący]

Art. 12.

Dla oszczędzenia kosztów na dozór i przyspieszenia robót na traktach głównych, konduktorowie wyznaczać będą wsiom szarwarkującym w miarę powinności od nich należnej, pewną część roboty do wykonania, wedle zasad ustanowić się mających, których się urzędnicy drogowi ściśle trzymać będą.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, posługi szarwarkowe, służba drogowa]

Art. 13.

Gdyby w prostowaniu traktów lub dróg innych wypadało zająć część jakąś gruntu właścicielowi na utworzenie nowej drogi, za tenże dana mu będzie część drogi opuszczonej. W żadnym zaś razie rozszerzenie traktu lub drogi do przepisanej

niniejszym urządzeniem szerokości nie nadaje prawa do wynadgrodzenia za część gruntu na rozszerzenie zajętego.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, wywłaszczenia na użytek publiczny]

Art. 14.

Właściciele gruntów, w których by znajdował się kamień do budowy traktów głównych zdatny, winni będą kopania tegoż i użycia do budowy traktów dozwolić, za wynagrodzeniem, o które rząd z nimi po zasięgnieniu opinii znawców, ułoży się.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, właściciele ziemscy, materiał drogowy]

Art. 15.

Jak skoro trakty główne murowane (chaussee) zupełnie ukończonymi zostaną, na tedy końcem zapewnienia funduszu na ich kosztowne utrzymanie, zaprowadzone będzie myto drogowe w proporcji nie przenoszącej czwartej części myta na rogatkach krakowskich dotąd opłaconego, które dla oszczędzenia wydatków na utrzymanie Biór Poboru przy wjeździe do Krakowa opłacać się będzie. Od myta jednak rzeczonego włościanie uwalniają się.

[hasła: myto drogowe, utrzymywanie dróg publicznych, urzędy poborowe]

Art. 16.

Drogi poboczne i komunikacyjne wiejskie robionymi i utrzymywanymi być mają przez mieszkańców wsiów tych, przez które przechodzą, lub ich dotykają, wyjąwszy nadzwyczajne wypadki, w których za upoważnieniem Senatu wsie sąsiedzkie do pomocy przybranymi być mogą.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, drogi wiejskie, włościanie, Senat Rządzący]

Art. 17.

Drogi poboczne i komunikacyjne wiejskie, oprócz trzymania normalnej szerokości, opatrzonymi być powinny z obu stron rowami i wysadzane drzewami takiego rodzaju, aby korzyść i ozdobę przynosiły, gdzie miejscowość dozwoli.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, drogi wiejskie]

Art. 18.

Drogi poboczne i komunikacyjne wiejskie, gdzie tego ważniejsza zachodzi potrzeba, prostowanymi być powinny; zawsze jednak ma być miana baczność, aby przez podobne prostowania ślady granic nie zagubiały się, od którego zastrzeżenia wyjmuje się wypadki, w których drogi prowadzone wąwozami lub płaszczyznami mokrymi w miejsca suchsze i wyższe, bezwzględnie przenoszonymi być mają, i w podobnych zdarzeniach sami właściciele gruntów względem granic swych dopilnować się będą obowiązani.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, drogi wiejskie, włościanie, właściciele ziemscy]

Art. 19.

Stawianie i utrzymywanie mostów na drogach pobocznych i komunikacyjnych wszystkich będzie ciężarem miejscowych właścicieli włości i gromad w proporcji takiej, iż właściciel wsi dostarczy materiału i majstra; gromada zaś winna dodać wszelkiej pomocy ręcznej i ciągłej, tak w zwiezieniu materiałów, jako też i wystawieniu mostu.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, budowa mostów, właściciele ziemscy]

Art. 20.

Właściciel wsi, dzierżawca lub ktokolwiek nią zarządzający, jak skoro przekonanym zostanie o złe utrzymywanie drogi lub mostów w wsi przez siebie posiadanej, dzierżawionej lub zarządzanej, ulegnie karze 60 złp; gdyby się zaś okazało, iż opieszałości i upór włościan do zaniedbania reparacji drogi przyczyniły się; na tedy właściciel, dzierżawca lub zarządzający wsią, pociągniętym będzie do tej kary w połowie za niezrobione doniesienie. Gromada zaś w drugiej połowie zapłaci takową, i krokami egzekucji do dopełnienia reperacji znagloną zostaje.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, budowa mostów, włościanie, właściciele ziemscy]

Tytuł III
O służbie drogowej-i mostowej

Art. 1.

Do zwożenia materiałów do budowy dróg i bruków utrzymywane być mogą pociągi miejskie w ilości potrzebie odpowiadającej, jeżeli Senat nie wynajdzie oszczędniejszego środka, na które to pociągi wydatek z funduszu rogatkowego

czyniony być ma z zastrzeżeniem, iż jeżeli te do innej posługi użytymi zostaną, wynagrodzenie za wynajęcie z własnych funduszów, funduszowi rogatkowemu nastąpić powinno w proporcji, jaką każdorocznie w stosunku do kosztów utrzymania pociągów Senat oznaczy.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, fundusz rogatkowy, Senat Rządzący]

Art. 2.

Do budowania i dozorowania zwierzchniego traktów głównych, jako też czuwania, aby wszelkie drogi i mosty w Okręgu w dobrym stanie utrzymywanymi były, ustanawia się Inspektora Dróg i Mostów okręgowych z potrzebną liczbą konduktorów.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, utrzymywanie mostów, konduktor, Inspektor Dróg i Mostów, służba drogowa]

Art. 3.

Senat przepisze obowiązki Inspektorowi Dróg i konduktorom, z których pierwszy zatrudniać się będzie robieniem planów, kosztorysów, rozkładów i utrzymanie ogólnej kontroli szarwarków; drudzy zaś ich wykonaniem i prowadzeniem szczególnej kontroli szarwarków, materiałów i rekwizytów.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, posługi szarwarkowe, Inspektor Dróg i Mostów, służba drogowa]

Art. 4.

Wójci gminni i ich po wsiach zastępcy odpowiedzialni równie czynią się Rządowi za drogi i mosty w obrębie gmin lub wsiów sytuowane, i takowych naprawę rozporządzić mają po każdym zepsuciu się; a szczególniej w czasach wiosny i jesieni, w których reparacja dróg wszelkich z należytą dokładnością co rok przedsiębraną być powinna, z przeczyszczeniem rowów, które około każdej drogi być powinny; w których to epokach powinnością będzie szczególną Inspektora Dróg i Mostów, aby wszystkie drogi i mosty w Okręgu zwiedził i zdał Rządowi raport o ich stanie w każdej w szczególności wiosce; aby w miarę tego urzędy, którym dozór nad drogami w gminach lub wsiach powierzonym został, jako też właściciele, dzierżawcy lub rządzcy do odpowiedzialności i stosownej kary pociągniętymi być mogli.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, wójt gminny, Inspektor Dróg i Mostów, utrzymywanie mostów]

Art. 5.

Po mianowaniu Inspektora Dróg i Mostów czynione być mają przygotowania do planu, wedle którego trakty główne budowanymi być mają; jako też nakazane być ma Inspektorowi rzeczonemu, aby zniósłszy się z wójtami wszelkie drogi poboczne i komunikacyjne objechał, w miarę potrzeby poprostował i do normalnych szerokości przywiódł, jeżeli miejscowość dozwoli; nie spuszczając jednak z uwagi, aby grunta zasiane na sprostowanie drogi zająć się mające nie wprzód, jak po zbiorach jesiennych naruszonymi były.

[hasła: utrzymywanie dróg publicznych, Inspektor Dróg i Mostów, służba drogowa]

Wykonanie niniejszego w czym do kogo należy, polecamy.

Kraków, dnia 7 czerwca 1817 r.

[podpisano] Wodzicki, Mieroszewski – sekretarz generalny Senatu.