Rozporządzenie Senatu Rządzącego
Wolnego Miasta Krakowa

z dnia 2 maja 1817 r.

Instrukcja do spisu, klasyfikacji i poboru podatku osobistego
na rzecz Skarbu miasta Krakowa na rok 1817/1818

(Rozporządzenie wykonawcze
do ustawy z 10 marca 1817 r.
o uchyleniu podatków akcyzowych
od artykułów pierwszej potrzeby)

Dziennik Rozporządzeń Rządowych Wolnego, Niepodległego
i Ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu z 1817 r.

Nr 1252 DGS

My, Prezes i senatorowie Wolnego, Niepodległego
i Ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu.

Przywodząc do skutku ogłoszoną przez nas ustawę tyczącą się uchylenia poborów konsumcyjnych od artykułów pierwszej potrzeby, a w miejsce tego zaprowadzenia podatku osobistego, uznaliśmy za potrzebne wydać następującą:

Instrukcja do spisu, klasyfikacji i poboru podatku osobistego na rzecz Skarbu miasta Krakowa na rok 1817/1818 uchwałą Zgromadzenia Reprezentantów ustanowionego z dnia 10 marca br. postanowionego służącą.

Art. 1.

Spis ludności i klasyfikacja do podatku osobistego będą przez wójtów gmin przedsięwzięte; rewizja zaś klasyfikacji nastąpi przez Biuro Rachuby przy Senacie, oboje według ustawy przez Izbę Prawodawczą w dniu 10 marca 1817 r. i wydanego wzoru.

[hasła: podatek osobisty, spis ludności, Senat Rządzący, wójt gminy, Biuro Rachuby, Zgromadzenie Reprezentantów]

Art. 2.

Wójt gminy spis ludności robiący przyzwie do tego dzieła po wsiach rządcę dominikalnego, jako zastępcę wójta, sołtysów i radców wiejskich; wójt gminy jest odpowiedzialnym za niedokładność spisu, rządcy dominikalni za nierzetelność podań, którzy takowe podanie kontrybuentów zgłębiać i poświadczać powinni. W mieście Krakowie zaś wójt gminy jest obowiązany przekonywać się o rzetelności podań kontrybuentów do spisu pod własną odpowiedzialnością.

[hasła: spis ludności, wójt gminy, sołtys, wykazy kontrybuentów]

Art. 3.

Każden kontrybuent winien jest rzetelnie podawać się do spisu, nie tając żadnej posiadłości, gruntów i realności, bądź tytułem własności, bądź dzierżawnym sposobem trzymanych, równie jakie posiada rzemiosło lub profesję, handle cząstkowe lub hurtowe i inny przemysł lub wyrobki; wiele ma czeladzi, terminatorów, pomocników, dzieci, służących i lokatorów, czyli mieszkańców; w razie udowodnionego utajenia będzie winien dwójnasób należytość podatku za karę zapłacić.

[hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, podatnik, działalność zarobkowa, własność, rzemiosło, handel]

Art. 4.

Spis tej ludności ma obejmować wszystkie, a wszystkie osoby bez wyjątku, zaczynając od numeru domu pierwszego, aż do ostatniego każdej włości lub miasta, z wyrażeniem wieku lub stanu i własności posiadanej.

[hasła: spis ludności]

Art. 5.

Gdy każden kontrybuent, któren by różny sposób wyrobku w miejscu swego zamieszkania posiadał, prócz tego jeszcze w innych miejscach może mieć posiadłość , handel lub rzemiosło, urząd lub funkcję, ze wszystkich razem tylko raz będzie opłacał podatek osobisty, a to w stosunku najwyższej klasy, która jedna z własności deklarowanej do spisu pod takową poddaje: przeto wymaga nieochybna potrzeba, ażeby posiadający w samym miejscu zamieszkania, i w innych miejscach majątek, arendę, handel, rzemiosło, funkcję lub jakikolwiek przemysł, wszystkie takowe najrzetelniej do spisu deklarował, lecz w tym tylko miejscu do klasyfikacji Podatku był zaciągniony, i takowy w tymże miejscu opłacił, w którym zwyczajnie mieszka, i

do księgi miejscowej ludności znajduje się zapisany. Unikając zaś przypadku, ażeby równie w innych gminach z realności i przemysłów tamże posiadanych nie był powtórnie do opłaty klasyfikowany, winien wójt tej gminy, w której kontrybuenta do opłaty klasyfikował, onemuż bez wszelkiego zawodu zaraz przy samym spisie, a to w tylu egzemplarzach, ile kontrybuent w różnych gminach ma posiadłości, profesji lub wyrobków, na papierze bez stemplu wydać bezpłatnie zaświadczenie, według następującego schema.

Wójt Gminy N. zaświadcza, iż N.N. jest w mieście, w miasteczku, przy wsi, N.N. z następujących obiektów do podatku osobistego klasyfikowanym, jako to:

1. Z kamienicy w Krakowie pod numerem domu N. N. gminy N.

2. Z sołtysostwa dziedzicznego (emfiteutycznej dzierżawy), z ziemi włok N. we wsi N., gminie N.

3. Ze wsi dziedzicznej (lub dzierżawnej) N. N. w gminie N.

4. Z handlu korzennego w Krakowie pod numerem N. w gminie N. z których ma opłacić podatku osobistego, według klasy N. złp. N. Dano w miejscu N. dnia N N. Roku 1817. — Podpis wójta Gminy N.

Odebrawszy kontrybuent takowe zaświadczenie pospieszy je właściwym wójtom, najdalej w ośmiu dniach złożyć; wójt zaś, gdy takowe odbierze od kontrybuenta, jest obowiązany przekonać się o rzetelności deklaracji, co do obiektu w jego gminie znajdującego się, zaciągnie kontrybuenta z obiektami do swego spisu z porządku numeru domu, pod który z realności należy, zostawiwszy próżne wszystkie rubryki klas, i opłaty umieści tylko w rubryce Uwagi adnotacją, iż w gminie N. przy wsi, lub miasteczku, mieście N. już do podatku został klasyfikowanym, dołączywszy do opisu swego oryginalne zaświadczenie, jeżeliby oraz znalazł nierzetelną kontrybuenta deklarację do klasyfikacji, tedy różnicę objaśni w rubryce uwagi. Jeżeli kontrybuent formalności względem złożenia takowych zaświadczeń nie zachowa, lub złożenie ich do nastąpionego zamknięcia spisu przetrzyma: w obydwóch przypadkach, jeżeli z tego powodu w innej gminie powtórnie do opłaty podatku został zapisany; będzie obowiązany w każdy miejscu ex re posesji, urzędu, handlu lub zamieszkania, należytość podatku oznaczoną nieochybnie zaspokoić i żadne o zmniejszenie lub uwolnienie wniesione podania nie powinny mieć miejsca.

[hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, podatnik, działalność zarobkowa, podatek osobisty, wójt gminy, sołtys, rzemiosło, handel]

Art. 6.

Podatkowi osobistemu ulega:

a) Każdy osiadły.

b) Każda osoba głowę familii przez ożenienie się stanowiąca, chociaż jeszcze w rodzicielskim domu znajduje się.

c) Każdy za obywatela w księgę gminną zapisany.

d) Mieszkający w kraju okręgu miasta Krakowa, mając w nim swój sposób do życia.

e) Cudzoziemiec w spekulacjach handlowych przybyły w takowym tylko razie, jeżeli w kraju od roku zamieszkuje.

Wyjęci są od opłaty takowej, których ustawa Izby Prawodawczej z dnia 10 marca 1817 r. artykułu piątego uwalnia, niemniej takowi, którzy nie będąc obywatelami tutejszymi lub zrodzeni z tutejszych obywateli, tylko ze swych obcych kapitałów żyją, a przy tym żadnych z tutejszego kraju nie ciągną zysków, w spisie jednak mają być umieszczeni.

[hasła: podatek osobisty, obywatel Wolnego Miasta Krakowa, cudzoziemcy, Zgromadzenie Reprezentantów, głowa rodziny]

Art. 7.

Zaraz za odebraniem niniejszej instrukcji, przystąpią wójci bez najmniejszej zwłoki do spisu ludności, któren najdalej w czternastu dniach ukończyć powinni. Spis takowy ma być przez wójta gminy, rządcę dominikalnego, sołtysów, radców każdej włości podpisany; w mieście zaś Krakowie przez wójta i właściciela domu lub jego administratora, a ukończywszy dzieło z całej gminy sporządzi wójt summariusz do należytości podatku, załączywszy do niego szczegółowy spis ze wsiów, oraz złożone z innych gmin świadectwa, i operat takowy bez wszelkiej zwłoki do Wydziału Dochodów Publicznych prześle.

hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, wójt gminy, sołtys, Wydział Dochodów Publicznych]

Art. 8.

Gdyby przez niedokładność spisu jaka dla Skarbu okazała się szkoda, wójt gminy będzie obowiązany takową zastąpić, równie i rządca dominikalny wsi za nierzetelne podania kontrybuentów.

hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, wójt gminy, Skarb Publiczny]

Art. 9.

Względem postępowania przy spisie i klasyfikacji umieszczają się dla wójtów gmin i rządców dominikalnych następujące przestrogi.

a. Tandeciarzy żelaziwa starego i innych sprzętów, należy wyrazić, czyli tandetę mają na strądze, czyli w sklepiku większych sprzętów żelaziwa i innych metali, równie co do tandety sukien, czyli ta ze starych sukien składa się w kramiku małym, czyli z nowych sukien w sklepach?

b. Oficjalistów ze Skarbu płatnych zapisując powinno być przekonanie o ilości pobieranej pensji i zanotowane.

c. Względem czeladzi wyzwolonej i czeladzi niewyzwolonej zachowane będzie to rozróżnienie, ażeby niewyzwolonego zapisać w spisie terminatorem i jakiej profesji, jako to: terminator szewski, krawiecki, wyzwolonego zaś zapisać czeladnikiem i jakiej jest profesji.

d. Czeladź wyzwolona i niewyzwolona przekupniów znacznej żywności: pomiędzy tymi przekupniami rozumieją się rzeźnicy; rybacy, mącznicy, krupnicy, pasztetnicy, piekarze, traktierowie, szynkarze, garkuchniarze, olejarze. W spisie będzie jednak należało czeladzi niewyzwolonej dawać nazwisko terminator, a wyzwolonej czeladnik, zawsze z dołożeniem, jakiej profesji, czyli rzeźniczej, rybackiej etc.

e. Względem właścicieli ziemi dziedzicznej i wiecznych dzierżawców, pańszczyzny nierobiących, należy zapisać ilość posiadanej ziemi, nie opuszczając ani ugorów, ani łąk etc., a to według morgów chełmińskich, uważając ziemi na morg chełmiński wysiewu pięć ćwierci korca, równie:

f. Co do właścicieli ziemi dziedzicznej, wieczystych i doczesnych dzierżawców na włoki chełmińskie do klasyfikacji wziętej, będzie należało wyrazić ilość posiadanych włok, uważając ziemi na włokę chełmińską po 37 ½ korcy wysiewu.

g. Przy szynkarzach i szynkarkach należy dokładać, czyli ten jest szynku właścicielem, arendarzem i czyli tylko są służącymi.

g. Garkuchniarze, traktierowie, i oberżyści – tych rozróżniać należy w następujący sposób.

h. Garkuchniarze uważani są z dwóch klas, jedna klasa którzy po stragach gotują lub po stragach sprzedają jadło gotowane dla pospólstwa. Druga zaś klasa, którzy w izbach w godzinach rannych dawają kiełbasy, kiszki i inne śniadania. Traktierami są Ci, którzy równie na południe i na wieczór stoły dają bez stancji dla gości. Oberżystami zaś tych uważa się, którzy oprócz stancji zajezdnej dla gości utrzymują kuchnie.

i. Przy każdym głównym kontrybuencie mają zaraz po jego familii być zapisani wszyscy jego należący, czeladź, służący i pomocnicy, jeżeliby któren z czeladzi w innym domu mieszkał, powinien być przy swoim panu lub majstrze zapisany. Lecz pod numerem domu jego istotnego zamieszkania należy zanotować, iż przy swoim panu lub majstrze pod numerem domu jest klasyfikowany.

Nazwisko pomocnika jako w powszechności powiedziano, należy do spisu osobę w istotnym jej znaczeniu zapisać, któren albo wspólnikiem zysku i wyrobków jest, lub miejsce czeladnika lub innego znawcy zastępuje, a w tym razie ma być zapisanym albo jako wspólnik zysków, albo czeladnikiem itd. w stosunku własności i zdatności w robocie.

Najtroskliwiej będzie się tego przestrzegało, ażeby każden kontrybuent ze swą własnością, posiadanymi przemysłami i wyrobkami rozmaitymi, tak jakby z osobna w klasach są wymienione, był w spisie umieszczonym; na przykład: jeżeli Jan Cybulski będąc właścicielem kamienicy pod numerem 1. w Krakowie gminy i domu drewnianego pod numerem 138. na Kleparzu w gminie VII, do tego prowadzi profesję krawiecką, traktiernię, szynk wina, wódki i piwa pod numerem 78. w Krakowie, w gminie I, handel drzewa, węgli, handel płótna cząstkowy pod numerem 13. w gminie I tudzież ich właścicielem ziemi od trzech włok na Krowodrzy pod numerem domu 16. w gminie VIII wiejskiej, w takowym przypadku powinien być w spisie do rubryki własności posiadanej zapisany, iż jest właścicielem kamienicy w Krakowie pod nr 12. gminie I domu drewnianego na Kleparzu pod numerem 138. w gminie VII, profesję krawiecką, traktiernią, szynk wina, wódki i piwa pod numerem 78. w Krakowie w gminie I. utrzymujący, handel drzewa, węgli, handel płótna cząstkowy w Krakowie pod numerem 13. w gminie I tudzież właścicielem ziemi od trzech włok na Krowodrzy pod numerem 36. w gminie VIII wiejskiej, ponieważ każdy z tych przedmiotów osobną dla siebie ma przeznaczoną klasę i wyrobki te od siebie się różnią. Tą samą troskliwość należy zachować co do spisu po wsiach i miasteczkach, równie co do włościan pańszczyznę odrabiających, którzy lubo z posiadanego gruntu dworskiego od opłaty podatku osobistego są wolni, wszelako co do innych obiektów od ich stosunków z dworem odłączonych, jeżeli się takowymi trudnią, będąc na przykład posiadaczami młynów dziedzicznych lub arendownych, karczmarzami, szynkarzami, furmanami, handlarzami płócien, zboża, bydła lub jakiemikolwiek profesjonalistami, z tychże do podatku osobistego należą i klasyfikowanymi być powinni, w takowym razie powinni więc być w spisie umieszczeni, kmieciem, zagrodnikiem chałupnikiem z pańszczyzny; a oprócz tego wszystkie własności wyrobków oddzielnych, które posiadają.

l. Służących niższych dworskich zapisać należy i oznaczyć do jakiego rodzaju służby są od swych panów przyjętymi.

m. Przekupnie i przekupki czyli są stragowe czy kramkowe i jaki mają towar.

n. Pasztetników wyrażać, którzy z nich nie utrzymują cukierni i napojów, a którzy cukiernie i szynk mają.

o. Pod nazwiskiem folwarku uważa się wieś jedna, nie dosyć by było wyrażać liczbę wsi, czyli folwarków przez dziedzica lub dzierżawcę posiadanych lub administrowanych; należeć będzie owszem każdą wieś nazwiskiem położyć.

p. Kupców wyrażać, czyli cząstkowo czyli hurtowo handlują; czyli handlu korzennego, bławatnego, norymberskiego, galanterii strojów lub handlu winnego są kupcami.

q. Żony kontrybuentów jeżeli osobny mają majątek lub sposób wyrobku, należą do klasyfikacji, równie dzieci na stole rodzicielskim będące osobny majątek dla siebie lub wyrobki posiadające, niemniej które przez postanowienie się już głowę familii stanowią.

r. Za małoletnich deklaruje się ich opiekun i jest za podatek odpowiedzialny. Majątek ich jednej masy niepodzielony uważa się za jedną głowę do klasyfikacji, podzielony zaś za tyle głów, ile części. Co do masy kredalnej, ta na ów czas tylko do klasyfikacji z tej części należy, która z masy sukcesorowi dłużnika pozostaje się.

s. Jeżeli konował oraz robi profesję kowalską, powinien być do spisu jako kowal i konował notowanym.

t. Tkacze, knapi, drelicharze, którzy także niewłaściwie w Krakowie zowią się farbierzami, należy przestrzegać, ażeby ich nie zapisywać pod nazwiskiem farbierzy, tylko z ich właściwej profesji, ile farbierz do klasy szóstej ad 7-mum należący uważanym jest od sukna, bawełny i jedwabiu tak nazywającym się Schönfarber; owi zaś tylko do klasy 2, 3, 4 należą.

u. Jeżeli jeden urzędnik więcej jak jeden sprawuje urząd, bądź płatny bądź niepłatny, te wszystkie powinny być z ilością pobieranych rocznie pensji zapisane.

w. Kramarzy rozróżniać i zapisywać na dwie klasy: jednych co przy stragach z szkaplerzami, nożykami, tasiemkami i innymi drobnymi towarami siedzą; drugich co są w sklepikach znaczniejszych towarów norymberskich, bławatnych lub innych, którzy jednak do Kongregacji Kupieckiej nie należą.

x. Malarzy trzeba rozróżniać od należących do Zgromadzenia, od malarzy artystów olejno miniaturą lub pastelami robiących.

y. Muzykusów rozróżniać jednych na tak zwanych serwaków, którzy po szynkowniach i karczmach grywają, drugich którzy po kościołach z fundacji lub z Teatru są płatni, innych zaś, którzy tylko jako metrowie z lekcji muzyki utrzymują się; dla tego należy ich w spisie wyrażać muzykus szynkowny, muzykus przy kościele z pensją złp N. N. Muzykant teatralny z pensją złp N N. Metr muzyki z lekcji domowej; jeżeli zaś jednym i drugim sposobem się trudni, tedy obydwa należy zapisać.

z. Co do przełożonych klasztorów dochody mających, należy wyszczególnić nazwiska dóbr i realności posiadanych, a w braku ich ilość roczną intraty, którą klasztor posiada.

aa. W przypadku gdzie realność jaka lub fabryka jest w dzierżawie, na ów czas nie tylko dzierżawca, lecz także właściciel jej do spisu i klasyfikacji powinien być pociągniony.

bb. Gdy niektóre osoby ze swej godności do klasyfikacji należą, ma więc wójt spis czyniący na takowe równie mieć uwagę, zapisawszy nie tylko godność kontrybuenta, lecz także inne własności posiadane.

cc. Co do dyrektorów młodzieży, korepetytorów i pensje obojej płci utrzymujących, należy rozróżniać:

1-mo. Dyrektorów młodzieży, którzy bez dawania stołu dzieci na nauce w domu swoim utrzymują.

2-do. Korepetytorów, którzy bez stołu dawania z uczniami klasy 5. do najwyższych nauk korepetują.

3-tio. Pensje utrzymujący obojej płci, którzy w swym domu oprócz nauk, stół i stancje dla nich dają, wyraziwszy zawsze oraz czyli dający pensję jest cudzoziemiec, czyli krajowiec.

dd. Jeżeli kupiec zagraniczny dla spekulacji handlowej lub komisant przez niego zesłany od roku w Kraju zamieszkuje, powinien być podciągnięty pod klasyfikację, jeżeli sam kupiec mieszka, na ów czas tylko ze swojej osoby, jeżeli zaś tylko komisant jego, w tym razie nie tylko on, lecz i pan jego.

ee. Lokatorowie: ostrzega się, ażeby tylko tych brać do klasyfikacji podatku, którzy są obywatelami Kraju Okręgu Miasta lub w nim się zrodzili, lub ze zrobionego dawniej w nim majątku utrzymując się, nie mają w Kraju żadnej posesji ani zysków.

ff. Jeżeli jaki przedmiot własności posiadanej okaże się być umieszczony w ustawie pomiędzy klasami, zaciągnąwszy takowy do spisu według właściwej nomenklatury, będzie zastosowany w klasyfikowaniu do zbliżającej się jemu klasy.

hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, wójt gminy, Skarb Publiczny]

Art. 10.

Po ukończeniu klasyfikacji i ułożeniu katastru do Kasy Głównej przez Biuro Rachunkowe, wydane będą wypisy na należytość tegoż podatku na każdą wieś i miasteczko; w mieście Krakowie zaś na każdą głowę familii, z wyszczególnieniem kontrybuentów i ilości podatku.

[hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, Biuro Rachuby, Kasa Główna, podatek osobisty]

Art. 11.

Kontrybuenci po wsiach zamieszkali mają należytości od nich przypadające miejscowemu rządcy dominikalnemu składać, za którego dziedzic wsi jest odpowiedzialnym , który ogólną we wsi sumę do Kasy Głównej wnieść powinien; w razie opieszałości kontrybuentów pomoc od wójta gminy pozyska. W gminach zaś miejskich w Krakowie kontrybuenci szczegółowe swe należytości wprost do Kasy Głównej oddawać.

[hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, Kasa Główna, wójt gminy]

Art. 12.

Należytość tegoż podatku całoroczna powinna być na raz bez żadnego na raty podziału, w przeciągu trzech miesięcy od czasu uwiadomienia kontrybuentów do Kasy Głównej uiszczona; dla utrzymywania zaś porządku w Kasie ma się egzekucja uskuteczniać od kontrybuentów gminami, tak jak która przez wójta z polecenia Wydziału Pochodów Publicznych powołaną zostanie.

Po upłynieniu oznaczonego terminu poda Kasa Główna kontrybuentów opieszałych niezwłocznie na delatę do egzekucji. Każdy właściciel dóbr, dzierżawca, kupiec, rzemieślnik, fabrykant z powodu uwalniających się od obowiązków lub z służby dworskich, czeladzi i służących oddalających się od niego, winien jest przekonać się, czyli opłacili podatek osobisty i takowy dla Skarbu zabezpieczyć, inaczej bowiem obowiązani będą takowy za nich zastąpić. Właściciel zaś domu w tym razie będzie tylko za lokatora swego odpowiedzialnym, gdyby wyprowadzającego się z Kraju o zaległości takowego podatku rządcy dominikalnemu po wsiach, a w mieście Krakowie właściwemu wójtowi nie doniósł.

Przenoszącemu się z jednego miejsca do drugiego nie ma być wprzód pozwolenie lub paszport dany, dopóki podatku osobistego nie opłaci.

[hasła: spis ludności, wykazy kontrybuentów, Kasa Główna, Skarb Publiczny, wójt gminy, podatek osobisty]

Wykonanie niniejszego rozporządzenia Wydziałowi Dochodów Publicznych, wójtom gmin tak miejskich jak okręgowych i wszelkim władzom krajowym, w czym do kogo należy polecamy.

Dan w Krakowie dnia 2 maja 1817 r.

[podpisano] Wodzicki, Mieroszewski – sekretarz generalny Senatu.