Rozporządzenie Senatu Rządzącego
Wolnego Miasta Krakowa

z dnia 18 kwietnia 1826 r.

Zmiana statutu o dziesięcinach

(uchwały Komisji Organizacyjnej z dnia 31 marca 1816 r.)

Dziennik Praw Rzeczypospolitey Krakowskiey z 1826 r.

Nr 1630 DGS

My, Prezes i senatorowie Wolnego, Niepodległego
i ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu.

Gdy po wprowadzeniu w wykonanie Statutu względem zamiany dziesięcin wytycznych na osep, w dn. 31 maja 1816 r. przez Komisję Organizacyjną od Trzech Dworów ustanowioną wydanego, niektóre zasady w tymże Statucie wytknięte okazały się być trudnymi do zastosowania, a mianowicie co do wyrachowania ziarn z gruntów nieurodzajnych i zbyt wysokiego produktów ocenienia wynikłego z nadzwyczajnych okoliczności, jakie na podniesienie ziemiopłodów w czasie poprzednich 20 lat wpływały; po przedstawieniu okoliczności tych Trzem Najjaśniejszym Protegującym Dworom, które sobie czynienie walniejszych zmian w tym Statucie zastrzegły, i w moc oznajmionej nam w tej mierze Ich najwyższej woli, postanowiliśmy i stanowimy, co następuje:

Art. 1.

Grunty podłe, z których wedle przepisów statutu dziesięcinnego, w Tytule 3 art. 6 pod lit. c. zawartych, produkt do dziesięciny nie mógł być niżej wziętym, jak ziaren trzy, ulegać mają równie jak i grunty dobre klasyfikacji i oszacowaniu produktu w ziarnie, jaki w miarę gatunku swego wydawać mogą.

[hasła: dziesięcina]

Art. 2.

W wypadkach przewidzianych art. 6 statutu dziesięcinnego, a mianowicie gdyby rejestra ekonomiczne z ciągu nieprzerwanego lat sześciu nie były złożonymi, i strony interesowane nie chciały poprzestać na klasyfikacji gruntu i oszacowaniu produktu w ziarnie przez znawcę ekonomicznego od Rządu ustanowionego i przysięgłego dokonanym, na tedy komisarze wedle art. 15 statutu dziesięcinnego z obydwóch stron w liczbie równej wybrani do sporządzania aktu zamiany dziesięciny, zawiesiwszy swą czynność zamienią się w Sąd polubowny i po wykonaniu przed sędzią pokoju Okręgu tego, w którym zamiana odbywa się, przysięgi na wierne i sumienne dopełnienie urzędowania, udadzą się na miejsce i po dokładnym i naocznym natury gruntu rozpoznaniu, jednomyślnie lub większością głosów względem klasy onegoż i oszacowania produktu w ziarnie, nie spuszczając z uwagi zasad w Instrukcji dla znawcy ekonomicznego przepisanej zakreślonych, ostatecznie orzekną. Wyrok Sądu polubownego wręczonym będzie następnie sędziemu pokoju Komisji przewodniczącemu, i służyć ma w akcie zamiany za podstawę dalszego postępowania.

[hasła: dziesięcina, oszacowanie, sąd polubowny, sędzia pokoju]

Art. 3.

W przypadku równości zdań sędziowie polubowni zawiesiwszy wydanie wyroku, przybrać sobie będą mogli jeszcze jednego sędziego jako superarbitra; gdyby zaś w wyborze tym nie było jednomyślności, oświadczą to w protokole, który wręczą sędziemu w Komisji prezydującemu. Sędzia pokoju powoła z urzędu na superarbitra jednego z obywateli ziemian stale w każdym okręgu Sądu Pokoju do tego od Senatu mianowanych i przysięgą zobowiązanych, i tego równie jak i sędziów polubnych wezwie do zebrania się w miejscu na termin wskazany, w celu rozstrzygnienia sporu; podobneż wręczenie protokołu, wyznaczenie terminu, wezwanie sędziów polubownych i superarbitra od stron wybranego przez sędziego pokoju ma mieć miejsce, i w tym wypadku, gdy się sędziowie polubowni, w razie równości zdań, jednomyślnie na wybór superarbitra ugodzą.

[hasła: oszacowanie, Senat Rządzący, sąd polubowny, sędzia pokoju]

Art. 4.

Superarbiter przysięgły, od Senatu Rządzącego mianowany lub przez strony wybrany, a w razie tym do wykonania przysięgi przed sędzią pokoju miejsca, gdzie akt zamiany dziesięciny odbywa się, na rzetelne i bezstronne dopełnienie urzędowania swego obowiązany, w oznaczonym terminie uda się na miejsce poddane dziesięcinie i wspólnie z sędziami polubownymi naocznie grunta obejrzy i rozpozna,

a dopiero po wzajemnym naradzeniu się z będącymi różnego zdania sędziami po- lubownymi do wydania wyroku ostatecznego wspólnie z nimi przystąpi.

[hasła: dziesięcina, oszacowanie, Senat Rządzący, sędzia pokoju]

Art. 5.

Gdyby się sędzia superarbiter lub który z arbitrów na terminie przez sędziego sobie wskazanym nie stawił i dostatecznie powodów swego niestawiennictwa nie usprawiedliwił, ulegnie karze pieniężnej od 30 do 100 złp. na fundusz ubogich parafii tej, w której leży grunt dziesięcinie uległy, przez sędziego pokoju w ostatniej instancji wymierzyć się mającej, i termin drugi przez sędziego pokoju wyznaczonym zostanie.

[hasła: dziesięcina, sędzia pokoju]

Art. 6.

Nie będzie wolno sędziom polubownym i superarbitrom odstępować od swych obowiązków, jeżeli czynności ich są rozpoczęte.

[hasła: sąd polubowny]

Art. 7.

Ponieważ wedle niniejszego urządzenia działanie osób przez strony do zrobienia aktu zamiany dziesięciny na osep wedle przepisów art. 15 statutu dziesięcinnego powołanych nabrało większej rozciągłości, i wyrokowanie względem gatunku i plonu gruntów wymaga posiadania wiadomości ekonomicznych, strony przeto w dobieraniu osób na arbitrów mieć będą uwagę na to, aby takowe posiadały rzeczywiście potrzebne do tego przynajmniej praktyczne usposobienie.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty]

Art. 8.

Gdyby strona do oddawania dziesięciny wytycznej obowiązana złożyła oryginalne rejestry ekonomiczne, w nieprzerwanym obiegu lat 6 utrzymywane i takowe dostatecznie wysiewy, zbiory i omłot z gruntów dziesięcinie uległych okazywały, niemniej gdyby rzetelność tych rejestrów sama przez się lub przez oficjalistę ekonomicznego, który takowe własnoręcznie zapisywał, zaprzysiąc ofiarowała się, na tedy takowe rejestry, po stosownym na rzetelność onych przed miejscowym sędzią pokoju zaprzysiężeniu, a mianowicie co do oficjalisty na rotę „iż są oryginalnymi i rzetelnie przez niego zapisywanymi, tudzież, że później w niczym zmienionymi i

poprawionymi nie zostały”. A co do właściciela na rotę „że są oryginalnymi, że nic w nich nierzetelnego zapisywać, ani sam przez się, ani przez podstawione osoby nie kazał, ani na koniec wiadomo mu jest, aby co nierzetelnego w nich mieściło się”. Za dowód ostateczny przez Komisję przyjętymi i z nich akt zamiany ułożonym być ma.

[hasła: dziesięcina, oficjalista, sędzia pokoju]

Art. 9.

W dobrach narodowych, miejskich i duchownych urządzeniu przez Komisję Włościańską uległych, gdzie stosownie do przepisu art. 13 i 14 statutu dziesięcinnego uskutecznienie zamiany dziesięciny wytycznej na osep Komisji Włościańskiej bądź wyłącznie, bądź wspólnie z komisarzami duchownymi poruczonym jest, zasady do klasyfikacji gruntu, oznaczenia wysiewu i oszacowania ilości produktu w ziarnie, dla wyrachowania kanonu wieczystej dzierżawy przez tąż Komisję przyjęte, również iż przy zamianie dziesięciny wytycznej na osep w tychże dobrach za podstawę służyć mają.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty, Komisja Włościańska, klasyfikacja gruntu, oszacowanie]

Art. 10.

Gdy często zmieniająca się cena produktów niemniej wielka różnica zachodząca pomiędzy średnią ceną, wziętą z obiegu lat 20-stu, a ceną dzisiejszą nie dozwala przyjąć stałej ceny do oszacowania osepów bez uciążenia jednej lub drugiej strony, szacowanie zaś tychże corocznie podług cen średnich targowych każdego roku równie połączone jest z niedogodnościami, bowiem oprócz pomnożenia czynności rządowych zmienianie corocznie rozkładów, szczególniej w gromadach włościańskich, wiodłoby za sobą niezawodnie opóźnienie w uiszczeniu się właścicielom dziesięciny; przeto godząc wzajemny interes, stanowimy, iż odtąd wszelkie akty zamiany dziesięciny na sam tylko osep wieczysty w życie i jęczmieniu, stosownie do zasad statutu dziesięcinnego obrachowany czynionymi być mają i ta- kowy w naturze zbożem, nie zaś pieniędzmi ma być oddawany. Aby zaś z drugiej strony usunąć wszelką okazję do sporów, jakie z powodu gatunku ziarna i miary zachodzić by mogły, rozporządzamy, aby ziarno na osep oddać się mające było wprzód czysto na młynku odchędożonym i odłączonym od wszelkich pośladów, tudzież było odbierającemu dziesięcinę odmierzonym miarą krajową stemplem rządowym opatrzoną. Spory zaś, jakie by z powodu czystości ziarna lub dobroci miary pomiędzy oddającym, a odbierającym osep wyniknąć mogły, każdy wójt gminy ostatecznie rozstrzygnąć będzie mocen.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty, wójt gminy]

Art. 11.

Termin oddawania dziesięciny w osepie podług powyższych zasad ustanowionej na dzień 1 listopada każdego roku naznaczamy, w którym to dniu całkowicie zaspokojoną być ma. Co zaś dotyczy dziesięcin podług dotychczasowych zasad statutu dziesięcinnego zamienionych, takowe w ratach i terminach art. 11 statutu dziesięcinnego wytkniętych płaconymi być mają.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty]

Art. 12.

Tam, gdzie podług erekcji właściciel gruntu dziesięcinie wytycznej uległego obowiązanym był dotąd takową w naturze beneficjatowi odstawiać, winien jest również i na przyszłość po dopełnieniu zamiany osep własną mocą na miejsce erekcją wskazane odwozić.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty, beneficjat]

Art. 13.

Nie tamuje się woli stronom wchodzenia w czasowe układy o opłacanie osepów dziesięcinnych podług pewnej nieodmiennej pomiędzy stronami umówionej ceny, z zachowaniem jednak przepisów i formalności w ustawie sejmowej z dnia 8 stycznia 1821 r. w Tytule 3 dla instytutów, gmin i korporacji przepisanych.

[hasła: osep wieczysty]

Art. 14.

Wszelkie akty zamiany dziesięciny na osep mają być odtąd w 4-ch oryginałach sporządzanymi; z których jeden złożonym zostanie w aktach Senatu, drugi w aktach konsystorskich, a resztujące dwa strony interesowane zatrzymają.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty, Senat Rządzący, Konsystorz Generalny Diecezji Krakowskiej]

Art. 15.

Akta zamiany dziesięcin, które sporządzonymi będąc dotąd podług form statutem dziesięcinnym przepisanych, sankcję właściwych władz uzyskały, w mocy swej utrzymują się; te zaś, które dotąd sankcjonowanymi nie są, mają być podług wskazanych w niniejszym urządzeniu odmian na nowo zrobionymi i pod sankcją właściwych władz dla otrzymania wiecznej ważności przedstawionymi.

[hasła: dziesięcina]

Art. 16.

Ponieważ dotychczasowa instrukcja przez nas znawcy ekonomicznemu mocą uchwały w dniu 31 lipca 1816 r. Nr 9793 DGS. zapadłej udzielona i zasady postępowania przy klasyfikacji gruntów, oznaczaniu wysiewów i oszacowaniu ilości produktów z gruntów dziesięcinie uległych przypisująca, z powodu poczynionych niektórych zmian w statucie dziesięcinnym przez niniejsze urządzenie wymaga niejakiegoś sprostowania, aby celowi swemu odpowiedziała: przeto takowa uchyla się; a inna w miejsce tejże wydaną i Dziennikiem Rządowym niezwłocznie ogłoszoną zostanie.

[hasła: dziesięcina, klasyfikacja gruntu, oszacowanie]

Art. 17.

Wszelkie przepisy w statucie dziesięcinnym przez Komisję Organizacyjną wydanym umieszczone, o ile niniejszemu urządzeniu nie sprzeciwiają się, w mocy swej i ścisłym wykonaniu utrzymujemy.

[hasła: dziesięcina, Komisja Organizacyjna]

Art. 18.

Gdy przez niniejsze urządzenie zamiany dziesięcin wytycznych na osep wieczysty usunięte zostały zawady, które nas skłoniły, iż rozporządzeniem swym z dn. 3 lipca 1819 r. do L. 1414 wydanym i w Nr. 44 Dziennika Rządowego ogłoszonym oznajmiliśmy wstrzymanie sankcji układów o zamianę dziesięciny zawieranych; przeto takowe rozporządzenie niniejszym za uchylone deklarujemy.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty]

Art. 19.

W razie gdyby przez akt zamiany dziesięciny wytycznej na osep wieczysty właściciel dziesięciny dochód z tego źródła miał o tyle zmniejszonym, iżby tenże zaprzysiężonej intracie do podatku ofiary nie wyrównywał, na tedy za udowodnieniem tego zmniejszenia będzie mógł żądać stosownego podatku ofiary zniżenia. Do wyrachowania zaś podatku od zamienionej dziesięciny w wypadku powyższym ma być wziętym za zasadę osep dziesięciny w życie i jęczmieniu aktem zamiany na wieczne czasy oznaczony, i cena tych dwóch produktów taka, jaka w lustracjach dochodów dla wymierzenia podatku ofiary w r. 1789 odbytych przyjęta była.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty, podatek ofiary, lustracja dochodów]