Rozporządzenie Senatu Rządzącego
Wolnego Miasta Krakowa

z dnia 31 stycznia 1827 r.

Instrukcja dla znawcy ekonomicznego
przy klasyfikowaniu gruntów do zamiany dziesięciny wytycznej na osep

Dziennik Praw Rzeczypospolitey Krakowskiey z 1827 r.

Nr 15 DGS

My, Prezes i senatorowie Wolnego, Niepodległego
i ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu.

W dopełnieniu art. 16 dodatkowego urządzenia z dn. 23 kwietnia roku zeszłego do L.1630 wydanego, i niektóre zmiany w statucie dziesięcinnym czyniącego, postanowiliśmy i stanowimy następującą instrukcję dla znawcy ekonomicznego, przy klasyfikowaniu gruntów do zamiany dziesięciny wytycznej na osep zachować się mającą.

[hasła: znawca ekonomiczny, dziesięcina, klasyfikacja gruntów, osep wieczysty]

Art. 1.

Znawca ekonomiczny do pełnienia obowiązków swych przy aktach zamiany dziesięciny wytycznej na osep wezwany, winien jest w wyznaczonym terminie na gruncie odbyć się mającej komisji stawić się i do czynności przystąpić.

[hasła: znawca ekonomiczny, dziesięcina, osep wieczysty]

Art. 2.

Ponieważ tam tylko klasyfikacja gruntów ma miejsce, gdzie by strony oryginalnych regestrów w nieprzerwanym obiegu lat sześciu utrzymywanych i dostatecznie wysiewy, zbiory, i omłoty wykazujących nie złożyły, i rzetelności tychże nie zaprzysięgły, przeto znawca ekonomiczny nim do czynności swej przystąpi, wprzód przekonać się winien, czyli wypadek ten rzeczywiście znajduje się.

[hasła: znawca ekonomiczny, klasyfikacja gruntów, regestry ekonomiczne]

Art. 3.

Następnie winien wezwać właściciela gruntu o złożenie sobie mapy i inwentarza przez przysięgłego geometrę sporządzonych, i wskazanie, które z tychże gruntów ulegają ciężarowi dziesięciny na osep zamienić się mającej, a które jako do innych właścicieli dziesięcin należące, albo jako ogrody warzywne lub nowo dobyte nowizny podług przepisów statutu dziesięcinnego od dziesięciny są wyłączone, lub do agitującego się aktu zamiany wpływać nie mogą.

[hasła: znawca ekonomiczny, geometra przysięgły, inwentarz, dziesięcina, osep wieczysty]

Art. 4.

Gdy żaden spór pomiędzy stronami względem wyłączonych gruntów zachodzić nie będzie, i stan ogólny powierzchni gruntu dziesięcinnego wynalezionym zostanie, na tedy 1/3 część tegoż od ogółu odtrąconą być ma, a 2/3 części podpadną rozpoznaniu ocenieniu dla obrachowania z nich osepu dziesięcinnego.

[hasła: dziesięcina, osep wieczysty]

Art. 5.

W gospodarstwie trójpolowym pole to na ugór 1/3 części ogólnej powierzchni wyrównywający odtrąconym być powinno, które rzeczywiście w kolei trzyletniej ugór w chwili agitującej się zamiany stanowi, nie zważając na płody, zwykle w części ugoru zasiewane. W gospodarstwach zaś czteropolnym lub innym płodozmiennym, 1/3 części z ogółu gruntów ma być potrąconą, bacząc na to, aby pozostające 2/3 części w gatunku swym klasie gruntów odtrąconych, ile możności równały się; co również zachować należy i przy zamianie dziesięciny z gruntów włościańskich, gdzie by w nich gospodarstwo trójpolowe znalezionym nie było.

[hasła: dziesięcina, system trójpolowy, płodozmian, ugór, grunty rolne, gospodarstwo rolne]

Art. 6.

Mając tym sposobem znawca wynalezione grunty, z których dziesięcina obrachowaną być ma, obejrzy takowe pilnie i rozpozna w całej swej rozciągłości, zwracając uwagę na ich położenie względem słońca, górzystość lub wymakającą niskość, na skład powierzchni i znajdującej się pod nią warstwy podstawnej, na jej ubogacenie w ziemię roślinną, wapno itp. własności do żyzności jej wpływające, lub też onąż zmniejszające.

[hasła: znawca ekonomiczny, dziesięcina, osep wieczysty, grunty rolne]

Art. 7.

Ponieważ wszystkie grunty względnie na swą tęgość lub lekkość i połączone z temiż własności sprzyjające pewnym tylko gatunkom płodów, wedle przyjętych zasad dzielić się zwykły trzy gatunki, to jest: pszenno-jęczmienne, żytno-jęczmienne i żytno-owsiane, przeto znawca podług tych trzech gatunków grunty klasyfikować będzie, biorąc jedną połowę na oziminę, a drugą na jarzynę.

[hasła: grunty rolne, klasyfikacja gruntów, znawca ekonomiczny]

Art. 8.

Wymienione w artykule poprzedzającym gatunki gruntów znawca względnie na stopień żyzności na klasy podzieli. Dla gruntów pszeniczno-jęczmiennych i żytno- jęczmiennych stanowi się klas trzy, a dla żytno-owsianych jako zwykle podlejszych i więcej odmian sobie mających klas cztery.

[hasła: grunty rolne, klasyfikacja gruntów, znawca ekonomiczny]

Art. 9.

Gdyby w klasyfikacjach natrafił znawca na taki gatunek gruntów, które by dla swej nieurodzajności dwóch ziaren wydawać nie mogły w gospodarstwie trójpolnym, na tedy bonitując oneż policzy 2 morgi na jeden, a następnie grunty takowe do połowy zredukowawszy, w czwartej klasie umieści.

[hasła: grunty rolne, klasyfikacja gruntów, znawca ekonomiczny, system trójpolowy]

Art. 10.

Gdy najlepsze co do żyzności swej grunty mogą dla położenia swego nad rzekami ulegać częstym zatopom, które wszelki zbiór niszczą; przeto w takich wypadkach przywiedzie znawca grunty takowe do niższej klasy, niżeli z natury swej posiadają, przez zachowanie słusznego względu na klęski, jakim zwykle są podległe.

[hasła: grunty rolne, klasyfikacja gruntów, znawca ekonomiczny]

Art. 11.

Do wysiewu na jeden mórg miary chełmińskiej ustanawia się stała zasada: korzec jeden zboża, czy to ozimego, czy jarego.

[hasła: grunty rolne, wysiew, miara chełmińska]

Art. 12.

Plon z wysiewu oznacza się w stosunku do klas gruntu, jak następuje:

• W pierwszej klasie 5 ziaren,

• w drugiej klasie 4 ziarna,

• w trzeciej klasie 3 ziarna,

• w czwartej klasie 2 ziarna,

z którego plonu stosownie do art. 6 statutu dziesięcinnego jedno ziarno na odsiew a 1/2 na uprawę odtrącone być ma.

[hasła: grunty rolne, klasyfikacja gruntów]

Art. 13.

Czynność znawcy ekonomicznego ograniczać się ma do oznaczenia gatunku i klasy gruntu podług zasad wyżej wskazanych, resztę czynności obrachunkowych dopełnić winna komisja do zrobienia aktu zamiany wyznaczona, która po udzieleniu sobie opinii znawcy ekonomicznego obrachunek ten wedle zasad niniejszej instrukcji, a następnie statutu dziesięcinnego na wstępie powołanego dodatkowego Urządzenia uskuteczni i osep dziesięcinny wieczyście w życie lub jęczmieniu oddawać się mający oznaczy.

[hasła: znawca ekonomiczny, dziesięcina, osep wieczysty, grunty rolne, klasyfikacja gruntów]

Art. 14.

Komisje do robienia aktu zamiany dziesięciny wyznaczone, równie jak i sądy polubowne, w które się też komisje w wypadkach niepoprzestania na zdaniu znawcy zamieniają, równie jak i superarbitrowie wybrani lub z strony Senatu mianowani, stosować się będą do zasad w niniejszej instrukcji zawartych.

[hasła: znawca ekonomiczny, dziesięcina, osep wieczysty, sądy polubowne, Senat Rządzący]

Działo się na posiedzeniu naszym w Krakowie dn. 31 stycznia 1827 r.

[Podpisy] Wodzicki, Mieroszewski – sekretarz generalny Senatu.

(L.S.)