Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 21 czerwca 1932 r.
sygn. akt III 1 Rw 577/32
1) Rodzinie, o którą zmarły miał wedle ustawy obowiązek dbać, należy się wynagrodzenie wszystkiego tego, co przez śmierć jego utracili. O rozmiarach tego odszkodowania nie decydują sumy, jakie zmarły był obowiązany dawać rodzinie na utrzymanie, a sumy faktycznie przez niego świadczone w wykonaniu obowiązku ustawowego.
2) O rozmiarach świadczeń odszkodowawczych decyduje położenie majątkowe zmarłego w czasie jego śmierci
3) Sąd może przysądzić rodzinie tylko to‚ co w czasie śmierci zmarłego skutkiem tej śmierci utracili, a nie także to, co mogą utracić dopiero w przyszłości w związkuz wypadkami, których obecnie nie można się przewidzieć.
Sąd Najwyższy jako sąd rewizyjny
pod przewodnictwem sędziego Sądu Najwyższego dr. Bresiewicza, a w obecności sędziów Sądu Najwyższego Bańkowskiego i Żurawskiego jako sędziów, w sprawie Sabiny Kramarzowej, wdowy po inżynierze oraz jej nieletnich dzieci, Ireny i Zbigniewa Kramarzów, pozostających pod opieką matki, powodów, działających przez adwokata dr. Edmunda Fischera w Krakowie,
przeciw Polskim Kolejom Państwowym, pozwanym, działającym przez Prokuratorię Generalną oddział w Krakowie,
o rentę, posag i wyposażanie,
wskutek rewizji obu stron od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie jako sądu odwoławczego z dnia 18 grudnia 1931 r., sygn. akt Bc 1417/31, którym ten sąd wskutek odwołania obu stron wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 30 września 1931 r., sygn. akt Cg 109/31 w części, zatwierdził, a w części zmienił, po wysłuchaniu wniosku pełniącego obowiązki wiceprokuratora Sądu Najwyższego postanowił:
nie uwzględnić rewizji powodów, a natomiast uwzględnić w części rewizję pozwanych, zmienić w części zaskarżony wyrok, w całości zaś orzec:
I. pozwane Polskie Koleje Państwowe obowiązane są płacić:
1) powódce Sabinie Kramarzowej począwszy od 8 lutego 1931 r. rentę miesięczną po 475 zł do śmierci, a w razie ponownego zamążpójścia do dnia jej ślubu, z tym, że renta ta z chwilą osiągnięcia przez nieletnią Irenę Kramarzównę dziesiątego roku życia, tj. z dniem 13 lipca 1935 r. zostaje obniżona do kwoty 450 zł, zaś z chwilą osiągnięcia tego wieku przez
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim
Zbigniewa Kramarza, tj. z dniem 27 listopada 1937 r. o dalsze 25 zł, tj. do kwoty 425 zł,
2) nieletnim Irenie i Zbigniewowi Kramarzom począwszy od 8 lutego 1931 r. rentę po 150 zł miesięcznie, każdemu z nich do ukończonego dziesiątego roku życia, a więc małoletniej Irenie Kramarzównie do 12 lipca 1935 r., zaś małoletniemu Zbigniewowi Kramarzowi do 26 listopada 1937 r., a od ukończonego dziesiątego roku życia, tj. Irenie Kramarzównie od 13 lipca 1935 r., zaś małoletniemu Zbigniewowi Kramarzowi od 2 listopada 1937 r. po 200 zł miesięcznie do rąk ich matki i opiekunki Sabiny Kramarzowej, względnie każdorazowej ich opieki do dnia osiągnięcia fizycznej pełnoletniości, a w razie wcześniejszego zamążpójścia Ireny Kramarz do dnia jej ślubu,
3) wszystkim powodom raty zapadłe po dzień prawomocności wyroku z 10% odsetkami od dnia zapadłości każdej raty w dniach czternastu pod zagrożeniem przymusowego ściągnięcia, zaś zapadające później raty miesięcznie z góry w dniu ósmym każdego miesiąca z 10% odsetkami od dnia zapadłości każdej raty pod zagrożeniem przymusowego ściągnięcia.
II. strona pozwana winna zapłacić stronie powodowej w dniach czternastu pod zagrożeniem przymusowego ściągnięcia koszta sporu pierwszej instancji w kwocie 1.265,35 zł,
III. z dalszym żądaniem oddala się powodów,
IV. powodowie winni w dniach czternastu pod zagrożeniem przymusowego ściągnięcia zapłacić stronie pozwanej połowę kosztów postępowania odwoławczego w kwocie 105,25 zł oraz koszty przewodu rewizyjnego w kwocie 256 złotych.
Uzasadnienie
Strona powodowa zaskarża wyrok Sądu Apelacyjnego:
a) o ile zniżono w nim rentę przyznaną powódce Sabinie Kramarzowej przez sąd pierwszej instancji w kwocie 660 zł miesięcznie do kwoty 600 zł,
b) o ile zmieniono wyrok sądu pierwszej instancji i odmówiono nieletnim powodom w razie wyjścia za mąż lub śmierci ich matki podwyższenia renty przyznanej im do 10 roku życia z kwoty po 150 zł na 200 zł miesięcznie, a po ukończeniu dziesiątego roku życia z kwoty po 200 zł na 400 zł miesięcznie,
c) o ile odmówiono żądaniu powoda nieletniego Zbigniewa Kramarza o podwyższenie przyznanego mu przez sąd pierwszej instancji wyposażenia z kwoty 10.000 zł do kwoty 20.000 zł,
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim
d) o ile powodów zasądzono na zapłacenie połowy kosztów odwoławczych stronie pozwanej.
Pozwane Polskie Koleje Państwowe domagają się natomiast w rewizji zniżenia renty przyznanej powódce Sabinie Kramarzowej z 600 zł na 300 zł miesięcznie i ograniczenia renty przyznanej nieletnim Irenie i Zbigniewowi Kramarzom przez cały czas jej trwania do kwoty po 150 zł miesięcznie dla każdego z nich, poza tym zaś odmówienia dalej idącym żądaniom powodów.
Dla uzasadnienia tych wniosków powołały się obie strony na przyczynę rewizyjną z § 503 pkt 4 k.p.c.1, a powodowie nadto na przyczynę z pkt 3 tego przepisu ustawy.
Jednakże tylko wywodom rewizji strony pozwanej nie można w części odmówić słuszności.
Nie było spornym, że strona pozwana odpowiada powodom w zasadzie za szkodę, jaką doznali i przez śmierć ich męża względnie ojca śp. Wiesława Kramarza podczas wypadku kolejowego w Krakowie w dniu 7 lutego 1931 r. według zasad § 1 ustawy z 5 marca 1869 r. o odpowiedzialności przedsiębiorstw kolei żelaznych za wynikłe wskutek wypadków na kolejach żelaznych uszkodzenia ciała i zabicia ludzi2 oraz powołanego w nim przepisu § 1327 k.c.3
Nie było również spornym, że śp. Wiesław Kramarz obowiązany był do starania się o utrzymanie powodów według ustawy.
Pozostaje jedynie do rozstrzygnięcia pytania co do rozmiarów wynagrodzenia szkody powodów, jaką ponieśli przez śmierć swego żywiciela.
Według miarodajnego w tym względzie przepisu § 1327 k.c. należy się powodom jako pozostałej rodzinie, o której utrzymanie śp. Wiesław Kramarz miał wedle ustawy obowiązek dbać, wynagrodzenie wszystkiego tego, co przez śmierć jego utracili.
Nie można zatem zgodzić się z poglądem rewizji pozwanych, jakoby o rozmiarach odszkodowania decydować miały jedynie sumy, jakie śp. Kramarz był obowiązany dawać powodom na utrzymanie, a nie sumy faktycznie przez niego w wykonaniu obowiązku ustawowego świadczone.
Niesłusznie również domaga się strona pozwana potrącenia od uposażenia śp.Wiesława Kramarza, które dało podstawę do wymiaru renty dla powodów wkładek do Kasy Chorych oraz Zakładu Ubezpieczeń pracowników umysłowych, skoro według stanowiących podstawę decyzji rewizyjnej (§§ 498 ust. 1, 513 k.p.c.) niewadliwych
1 Austriacka ustawa z dnia 1 sierpnia 1895 r. o postępowaniu sądowem w cywilnych sprawach spornych (Procedura cywilna), Dz.U.P. 1895 poz. 113.
2 Austriacka ustawa z dnia 5 marca 1869 r., dotycząca odpowiedzialności przedsiębiorstw kolejowych za wynikłe wskutek wypadków na kolejach uszkodzenia ciała lub zabicia ludzi, Dz.U.P. 1869 nr 27.
3 Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch für die gesammten deutschen Erbländer der Oesterreichischen Monarchie, Justizgesetzsammlung 1811 nr 946. Oficjalny tekst polski: Powszechna księga ustaw cywilnych dla wszystkich krajów dziedzicznych niemieckich Monarchii Austryackiej, Wiedeń 1811, cz. I-III.
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim
ustaleń Sądu Apelacyjnego, śp. Kramarz wkładek tych nie płacił, brak zaś podstaw do przyjęcia, aby obowiązek ich opłacania istotnie zmarłego obciążał.
Pozbawionym uzasadnienia jest żądanie rewizji pozwanych, aby nieletnim powodom Irenie i Zbigniewowi Kramarzom wyznaczyć rentę po ukończeniu przez nich dziesiątego życia w tej samej wysokości, jaką im do tego kresu przysądzono.
Słusznym bowiem jest pogląd obu sądów, że koszta utrzymania nieletnich powodów w okresie, kiedy stosowanie do stanu swego ojca zaczną uczęszczać do szkół średnich, z natury rzeczy wzrosną, a ponieważ wydatki te poniósłby był śp. Kramarz ze swoich dochodów, przeto według § 1327 k.c. obciążają one pozwane.
Podwyżka renty nieletnich powodów po skończeniu przez nich dziesiątego roku życia o 50 zł miesięcznie dla każdego z nich uznaje Sąd Najwyższy za odpowiadające ustalonym dochodom śp. ich ojca i potrzebom nieletnich.
Natomiast nie można w części odmówić słuszności żądaniu rewizji pozwanych, o ile domaga się obniżenia renty przyznanej powódce Sabinie Kramarzowej, zaś żądanie rewizji o odmówienie przysądzenia nieletniej Irenie Kramarzównie posagu, a nieletniemu Zbigniewowi Kramarzowi uposażenia, jest w zupełności uzasadnione.
Według niewadliwych ustaleń Sądu Apelacyjnego śp. Wiesław Kramarz, zużywał w ostatnim roku przed śmiercią ze swych dochodów wynoszących miesięcznie 1.256 zł kwotę 250 zł dla siebie, resztę zaś na utrzymanie swej rodziny, wliczając w to wydatki na mieszkanie, światło opał itp., z których korzystał także śp. Kramarz zamieszkały razem z powodami.
Sąd Najwyższy przyjmuje, że udział Kramarza w tych wspólnych kosztach utrzymania nie mógł być niższy aniżeli jego żony, w związku z tym przyjmuje Sąd Najwyższy, że z dochodów Kramarza przypadało na utrzymanie jego i żony po 475 zł miesięcznie, reszta zaś na dzieci.
Zarazem przyjmuje Sąd Najwyższy, że z chwilą ukończenia przez dzieci dziesiątego roku życia zwiększone wydatki na ich utrzymanie spowodowałyby odpowiednie i równomierne obniżenie wydatków na utrzymanie ich rodziców.
Dlatego Sąd Najwyższy obniżył przysądzoną powódce Sabinie Kramarzowej rentę do 475 zł miesięcznie, z tym że po osiągnięciu przez każde z nieletnich powodów 10 roku życia renta ta zostaje obniżona o dalszych 25 zł, tj. do kwoty 450 zł względnie 425 zł miesięcznie.
Sąd rewizyjny podziela pogląd rewizji pozwanych, że nieletni powodowie nie mogą domagać się od pozwanych przysądzenia im odszkodowania za posag względnie wyposażanie, które byłyby prawdopodobnie od swego śp. ojca otrzymały.
Posagu i zaopatrzenia mogą dzieci domagać się od ojca tylko wówczas, gdy on posiada odpowiedni majątek (§§ 1220, 1231 k.c.). Z ustaleń sądów wynika, że śp. Kramarz cały uzyskiwany przez siebie dochód obracał na utrzymanie własne i rodziny i żadnego majątku nie posiadał.
Jeżeli się zatem uwzględni, że zmarły mimo swych zarobków nie pozostawił majątku, który by uzasadniał prawo dzieci do żądania zaopatrzenia lub posagu, to
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim
nie ma żadnych podstaw do wniosku, jakoby zmarły na wypadek pozostania przy życiu i takich samych podstaw zarobkowych, mógł się w przyszłości dorobić większego majątku niż dotychczas, zwłaszcza, jeżeli się uwzględni ogólne i przewlekłe przesilenie gospodarcze i coraz bardziej zmniejszające się widoki zarobkowania.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że śp. zmarły byłby obowiązany wypłacić nieletnim powodom posag względnie wyposażenie w wysokości przez sąd ten ustalonej, oparte na ustaleniu, że śp. Kramarz miał zamiar asekurować dzieci jeszcze w roku 1931, każde na 2.000 zł płatnych po dojściu dzieci do pełnoletniości, nie jest trafne, gdyż z ustalenia tego wcale nie wynika, że nieletni powodowie byliby otrzymali od ojca posag względnie wyposażenie zaś zwrotu wydatków związanych z ubezpieczeniem żądać nie mogą, skoro śp. Kramarz mimo zamiarów ich jeszcze nie był ubezpieczył.
O rozmiarach świadczeń odszkodowawczych według § 1327 k.c. decyduje położenie majątkowe zabitego w czasie jego śmierci, ustalony zaś stan majątkowy śp. Kramarza w tym czasie nie upoważniał jeszcze do przyjęcia, że będzie on w możności dostarczenia nieletnim powodom posagu względnie wyposażenia, których równowartości w skardze żądają.
Dlatego odnośne roszczenia nieletnich powodów uznał Sąd Najwyższy za nieuzasadnione.
Wobec powyższego załatwienia rewizji pozwanych, okazuje się zbędnym rozpatrywanie przyczyn rewizyjnych z § 503 pkt 3 i 4 k.p.c., powołanych w rewizji powodów w celu ukazania słuszności żądania powoda nieletniego Zbigniewa Kramarza o podwyższenie mu przysądzonego przez sądy wyposażenia z kwoty 10.000 zł na 20.000 zł, skoro nienależność tego roszczenia w całości została wykazana.
Niesłusznym jest żądanie powódki Sabiny Kramarzowej, aby od dochodu śp. Kramarza, miarodajnego dla obliczenia wysokości należnej jej renty, nie potrącać opłacanego przez niego podatku dochodowego, skoro podatek ten dochody śp. Kramarza w rzeczywistości zmniejszył i sprawiał, że śp. Kramarz świadczył na utrzymanie powodom mniejsze sumy.
Okoliczność, czy powodowie płacić będą od rent otrzymywanych wskutek wyroków zapadłych w tym sporze podatek dochodowy i w jakiej wysokości, nie ma żadnego znaczenia dla wysokości tych rent według zasad § 1327 k.c., wywody zatem rewizji, że wskutek płacenia podatku od rent zostaną one ponownie obniżone, są pozbawione wszelkiego uzasadnienia prawnego.
Co się tyczy odmówienia przez Sąd Apelacyjny żądania nieletnich powodów >o przysądzenie im wyższych rent w razie wcześniejszej śmierci ich matki lub wyjścia jej za mąż, nie zachodzą powołane w rewizji przyczyny zaskarżenia z § 503 pkt 3 i 4 k.p.c.
Sąd Apelacyjny słusznie odmówił żądanej przez powodów podwyżki, albowiem można im było według § 1327 k.c. przysądzić tylko to‚ co w czasie śmierci ojca skutkiem tej śmierci utracili, a nie także to, co mogą utracić dopiero
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim
w przyszłości w związku z wypadkami, których obecnie przewidzieć niepodobna. Tym samym nie jest istotną przesłanka zaskarżonego wyroku, zwalczana ze stanowiska przyczyny rewizyjnej z § 503 pkt 3 k.p.c., polegająca na omyłce obliczeniowej, że sumy rent pobieranych przez powodów w wypadku śmierci lub zamążpójścia pierwpowódki będąc wyższe od ustalonych dochodów śp. Kramarza.
Rozpatrywanie zażalenia co do kosztów odpadło wobec nieutrzymania się powodów z rewizji (§ 528 k.p.c.).
Z tych pobudek Sąd Najwyższy nie uwzględnił rewizji powodów, uwzględnił natomiast w części rewizję pozwanych, w całości zaś orzekł jak na wstępie.
Orzeczenia o kosztach przewodu przed sądem pierwszym oraz apelacyjnym nie zmieniono, ponieważ rewizja takiej zmiany nie żądała (§ 504 ust. 1 k.p.c.).
Przysądził natomiast Sąd Najwyższy pełne koszty rewizyjne pozwanemu zgodnie z jego wnioskiem w rewizji na zasadzie przepisów §§ 43 ust. 2 i 50 k.p.c.
[Przytoczone przepisy: § 43 ust. 2, § 50, § 498 ust. 1, § 503 pkt 3, 4, § 504 ust. 1, § 513, § 528 k.p.c. z 1895 r., § 1 austriackiej ustawy z dnia 5 marca 1869 r., dotyczącej odpowiedzialności przedsiębiorstw kolejowych za wynikłe wskutek wypadków na kolejach uszkodzenia ciała lub zabicia ludzi, Dz.U.P. 1869 nr 27, § 1220, § 1327, § 1231 k.c. z 1811 r.]
