Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 30 kwietnia 1925 r.
sygn. akt III Rw 1470/24

1) Mylna oceny sprawy pod względem faktycznym nie przedstawia żadnej ustawowo dopuszczalnej przyczyny rewizyjnej.

2) Jeżeli na rozprawie, która została ponowiona ze względu na orzeczenie sądu rewizyjnego, stan faktyczny w skutek uzupełnienia dowodów uległ zmianie lub uzupełnieniu, Sąd Apelacyjny nie jest związany zapatrywaniem prawnym, wyrażonym w znoszącym orzeczeniu sądu rewizyjnego.

3) Odrzucenie dowodów ze świadków nie stanowi luki postępowania o doniosłości przyczyny rewizyjnej, jeżeli temat dowodowy, objęty odnośnymi wnioskami nie zawierał stanowczych okoliczności. Ponadto wywód rewizji nie odpowiada przepisom k.p.c., jeżeli nie wskazuje dokładnie, o jakie szczegóły dowodowe w rewizji chodzi i jaki wpływ te szczegóły mogły mieć na wynik sporu.

4) Pominięcie w postępowaniu odwoławczym ponowienia lub uzupełnienia dowodu z przesłuchania stron jest posiłkowe i zależne od uznania sądu i nie może uzasadniać przyczyny rewizyjnej.

5) Termin dodatkowy do dopełnienia umowy może być udzielony ze skutkiem prawnym nie tylko samemu dłużnikowi, który popadł w zwłokę, ale i jego pełnomocnikowi.

6) Udzielenie terminu dodatkowego może przyjąć dowolną formę. Oświadczenie takie może zostać złożone ustnie lub pisemnie, byleby tylko było stanowcze, zrozumiałe i uczynione z rozwagą i na serio (§ 869 k.c.).

7) Jeżeli ani treść samego oświadczenia, ani towarzyszące okoliczności nie budzą żadnych wątpliwości co do powagi i charakteru prawnego tego oświadczenia, to takie oświadczenie może być złożone w dowolnym miejscu.

8) Z istoty terminu dodatkowego, mającego umożliwić dłużnikowi uchylenie skutków zwłoki wypływa, że podstawą do udzielenia tego terminu musi być zwłoka dłużnika w dopełnieniu umowy i że termin dodatkowy musi stanowić przedłużenie umownego terminu świadczenia, czyli inaczej, że musi najwcześniej tam się rozpoczynać, gdzie się kończy termin umowny.

9) Niezapłacenie pierwszej raty w terminie umownym stanowi zwłokę dłużnika w zapłacie ceny kupna i wierzyciel wobec tego nie był obowiązany czekać aż na zapadłość drugiej raty, aby ze zwłoki dłużnika wyciągnąć następstwa prawne.

10) W razie niepodzielności świadczenia, istniejącej choćby po jednej stronie, możliwe jest tylko całkowite odstąpienie od umowy.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

Sąd Najwyższy jako sąd rewizyjny
pod przewodnictwem sędziego Sądu Najwyższego dr. Bresiewicza, a w obecności sędziów Sądu Najwyższego dr. Barańskiego, Angermana, dr. Dbałowskiego, dr. Sieradzkiego, Stefki, dr. Rutkowskiego, dr. Mierzeńskiego, dr. Sokalskiego, dr. Rybickiego, Fedyńskiego, Hroboniego, Lorenza i Wyrobka jako sędziów,
w sprawie Mariana Gawiaka, przemysłowca we Lwowie, powoda, zastąpionego przez adwokata dr. Gertlera,
przeciw Janowi Szembekowi, obecnie posłowi Rzeczypospolitej Polskiej w Brukseli, pozwanemu, zastąpionemu przez adwokata dr. Ehrenpreisa,
o zeznanie kontraktu kupna sprzedaży dóbr Młoszowa z.p.n.¹,
wskutek rewizji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie jako sądu odwoławczego z dnia 12 czerwca 1924 r., sygn. akt II Bc 77/24, którym na odwołanie obu stron zmieniono wyrok Sądu Okręgowego cywilnego w Krakowie z dnia 2 grudnia 1923 r., sygn. akt I Cg 355/21,
na posiedzeniu niejawnym orzekł:

1) nie uwzględnia się rewizji,
2) powód winien zwrócić pozwanemu w ciągu dni czternastu pod zagrożeniem

przymusowego ściągnięcia koszta przewodu rewizyjnego w ilości 297,50 zł.

Uzasadnienie

Powołana w rewizji przyczyna mylnej oceny sprawy pod względem faktycznym nie przedstawia żadnej, ustawowo dopuszczalnej (§ 503 k.p.c.) przyczyny rewizyjnej; podniesione zaś przyczyny rewizyjne z § 503 pkt 2, 3 i 4 k.p.c.² są zgoła nieuzasadnione.

Badanie na rozprawie ponowionej wskutek znoszącego orzeczenia sądu rewizyjnego okoliczności, dotyczących udzielenia powodowi terminu dodatkowego do wypełnienia umowy o kupno-sprzedaż spornych majętności, dążyło do lepszego wyjaśnienia sprawy, i już z tego powodu nie może byś uważane za wadliwość postępowania, stojącą na przeszkodzie w wyczerpującym zbadaniu i gruntownym osądzeniu sprawy; ponadto leżało ono w ramach uprawnień sądu, określonych w §§ 179 i 180 k.p.c.

Bez skutku też odwołuje się rewidujący do przepisu § 511 k.p.c., gdyż ze względu na to, że stan faktyczny sprawy w powyższym kierunku na ponowionej rozprawie wskutek uzupełnienia dowodów uległ zmianie lub uzupełnieniu, nie był Sąd Apelacyjny związany zapatrywaniem prawnym, wyrażonym w znoszącym

¹ Znaczenie nieustalone.
² Austriacka ustawa z dnia 1 sierpnia 1895 r. o postępowaniu sądowem w cywilnych sprawach spornych (Procedura cywilna), Dz.U.P. 1895 poz. 113.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

orzeczeniu sądu rewizyjnego w przedmiocie rzekomego pominięcia przez pozwanego przepisu § 918 ust. 1 (III3) k.c.⁴

Niezgodny zaś z aktami jest dalszy zarzut rewizji, jakoby Sąd Apelacyjny nie ustalił w wyroku terminów płatności ceny kupna za sporne majętności. W uzasadnieniu wyroku odwoławczego (str. 6) zaznacza Sąd Apelacyjny wyraźnie, „że według zeznań dr. Ehrenpreisa i Szembekowej pierwsza rata była płatna dnia 19 września, druga 7 października (1921 r.)”.

Okoliczność, że w dalszym ciągu powodów zaczepionego wyroku zamieszczona jest wzmianka, że zarzuty powoda, skierowane przeciw prawnej skuteczności oświadczenia, zawierającego udzielenie terminu dodatkowego, byłyby bez znaczenia nawet w tym wypadku, gdyby przyjęło się inne terminy płatności wspomnianych rat, a to zgodnie z zeznaniami świadka adwokata dr. Ignacego Baslera, nie wzrusza bynajmniej powyższego ustalenia, a tylko zmierza do rozpatrzenia sprawy także z punktu widzenia obrony.

Odrzucenie dowodów ze świadków dr. Steinsberga, dr. Trammera i dr. Gertlera nie stanowi luki postępowania o doniosłości przyczyny rewizyjnej z § 503 pkt 2 k.p.c., gdyż temat dowodowy, objęty odnośnymi wnioskami nie zawierał stanowczych okoliczności, nadto wywód rewizji w tym względzie nie odpowiada przepisowi § 506 k.p.c., o ile nie wskazuje dokładnie, o jakie szczegóły dowodowe w rewizji chodzi i jaki wpływ te szczegóły mogły mieć na wynik sporu.

Również pominięcie w postępowaniu odwoławczym ponowienia lub uzupełnienia dowodu z przesłuchania stron jako posiłkowego i zależnego od uznania sądu (§ 371 k.p.c.) nie może uzasadnić omawianej przyczyny rewizyjnej, tym bardziej że rozstrzygające w tym sporze okoliczności zostały stwierdzone wynikiem innych dowodów, w szczególności zeznaniami świadków adwokatów dr. Ehrenpreisa i Szembekowej, którym Sąd Apelacyjny dał zupełną wiarę.

Nie zachodzi więc w żadnym kierunku przyczyna rewizyjna z § 503 pkt 2 k.p.c. Nie zachodzi też dalsza przyczyna rewizyjna z § 503 pkt 3 k.p.c. Badanie akt nie wykazuje bowiem żadnych sprzeczności wyroku odwoławczego z osnową materiału procesowego, a wywody rewizji w tym względzie już to wbrew postanowieniom §§ 498 i 513 k.p.c. zaczepiają swobodną ocenę dowodową, już to przedstawiają się jako krytyka wniosków prawnych, które mogą być zwalczane i rozpatrywane tylko ze stanowiska przyczyny rewizyjnej § 503 pkt 4 k.p.c.

Atoli i prawna ocena sprawy jest bez zarzutu.

Z gruntu mylny jest pogląd prawny rewizji, jakoby termin dodatkowy do dopełnienia umowy mógł być udzielony ze skutkiem prawnym tylko samemu

³ Austriackie rozporządzenie cesarskie z dnia 19 marca 1916 r. zawierające trzecią nowelę częściową do powszechnej księgi ustaw cywilnych, Dz.U.P. 1916 nr 69.
⁴ Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch für die gesammten deutschen Erbländer der Oesterreichischen Monarchie, Justizgesetzsammlung 1811 nr 946. Oficjalny tekst polski: Powszechna księga ustaw cywilnych dla wszystkich krajów dziedzicznych niemieckich Monarchii Austryackiej, Wiedeń 1811, cz. I-III.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

dłużnikowi, który popadł w zwłokę, ale nie jego pełnomocnikowi. Zapatrywanie to stoi w sprzeczności z postanowieniami ogólnymi przepisów ustawy o pełnomocnictwie (§§ 1002 i następne k.c.).

Wobec przyjęcia zaś przez sąd II instancji na podstawie wyników uzupełnionej rozprawy faktów, z których wynika, że powód udzielił adwokatowi dr. Ignacemu Baslerowi nie tylko pełnomocnictwo procesowe w tym sporze, lecz także szczegółowe pełnomocnictwo do załatwienia spornego interesu, brak wszelkiej prawnej podstawy do zaczepiania ważności oświadczenia zawierającego udzielenie terminu dodatkowego z tego powodu, że nie zostało ono złożone bezpośrednio wobec samego powoda.

Obojętna jest forma, w jakiej udzielono terminu dodatkowego. Oświadczenie takie może nastąpić ustnie lub pisemnie, byleby tylko, jak właśnie w obecnym wypadku, było stanowcze, zrozumiałe i uczynione z rozwagą i na serio (§ 869 k.c.).

Nie ma również znaczenia zarzut, że wspomniane oświadczenie złożone zostało w lokalu kawiarnianym, gdzie wedle stanu akt zastępcy prawni stron zwykle odbywali konferencje i załatwiali sprawy, gdyż ani treść samego oświadczenia, ani towarzyszące okoliczności nie budzą żadnych wątpliwości co do powagi i charakteru prawnego tego oświadczenia.

Wyłania się teraz zasadnicze zagadnienie prawne, czy udzielenie powodowi terminu dodatkowego w myśl § 918 (III) k.c. do zapłaty całej ceny kupna (płatnej w dwóch ratach: pierwszej w ilości 25 milionów marek polskich dnia 19 września 1921 r. i drugiej w ilości 35 milionów marek polskich dnia 7 października 1921 r.) uskutecznione już po dniu zapadłości pierwszej, a przed zapadłością drugiej raty (tj. 30 września lub 1 października 1921 r.) w ten sposób, że koniec tego terminu schodził się z dniem zapadłości drugiej raty, było prawnie skuteczne lub nie.

Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco. Oczywiście z istoty terminu dodatkowego, mającego umożliwić dłużnikowi uchylenie skutków zwłoki (pugatio morae) wypływa, że podstawą do udzielenia tego terminu musi być zwłoka dłużnika w dopełnieniu umowy i że termin dodatkowy, jak to już sama nazwa tegoż dowodzi, musi stanowić przedłużenie umownego terminu świadczenia, czyli inaczej, że musi najwcześniej tam się rozpoczynać, gdzie się kończy termin umowny.

Odnośnie do pierwszej zaległej raty ceny kupna warunkom tym stało się zadość. I to wystarcza.

Już bowiem niezapłacenie pierwszej raty w terminie umownym stanowi zwłokę powoda w zapłacie ceny kupna i pozwany wobec tego nie był obowiązany czekać aż na zapadłość drugiej raty, aby ze zwłoki powoda wyciągnąć następstwa prawne, jakie mu służyły w myśl § 918 ust. 1 (III) znowelizowanego k.c., a więc zagrozić powodowi odstąpieniem od umowy na wypadek, gdyby tenże w terminie dodatkowym zaległej raty nie uiścił.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

Ponieważ więc powód w zakreślonym mu terminie dodatkowym na cenę kupna nic zgoła nie zapłacił i nawet zaległej pierwszej raty nie uiścił, przeto był pozwany wobec niepodzielności świadczenia po jego stronie uprawniony odstąpić w zupełności od umowy w myśl § 918 ust. 1 (III) k.c.

Do tego samego wniosku prawnego prowadzi także dowód przeciwny z § 918 ust. 2 (III) k.c., który uznaje częściowe odstąpienie od umowy z powodu zwłoki z częściowym świadczeniem tylko w tym wypadku za dopuszczalne, jeśli wykonanie umownych świadczeń jest dla obu stron podzielne, z czego wypływa wniosek, że w razie niepodzielności świadczenia, istniejącej choćby po jednej stronie, jak w danym wypadku, tylko całkowite odstąpienie od umowy jest możliwe.

Nie zmienia postaci rzeczy okoliczność, że pozwany zażądał równocześnie zapłaty całej ceny kupna, zakreśliwszy powodowi termin dodatkowy w ten sposób, że koniec jego schodzi się z terminem zapłaty drugiej raty. W żądaniu bowiem zapłaty całej ceny kupna, jako obszerniejszym, mieści się „implicite” także żądanie zapłaty pierwszej zaległej raty, co do której termin dodatkowy był prawnie skuteczny.

Nie może też powód żalić się na to, że udzielony mu termin dodatkowy był zbyt krótki, skoro adwokat dr Basler przyjął odnośne oświadczenie do swej wiadomości bez zarzutu, a powód nie tylko niczym nie objawił, że jest gotów dopełnić ciążącego na nim obowiązku i o zapłatę wcale się nie troszczył, ale nawet przeczył obowiązek zapłaty ceny kupna w myśl dodatkowej umowy z dnia 16 listopada 1921 r., zarzucając nieważność tej umowy.

Wystarczy w tym względzie podnieść, że powód dopiero dnia 27 września 1923 r., zatem po upływie około 2 lat, i to już po zapadnięciu poprzedniego znoszącego orzeczenia Sądu Najwyższego, złożył umówioną cenę kupna do składu sądowego (kwit z daty Kraków, dnia 27 września 1923 r.).

Z tych powodów pozostawiono rewizję bez skutku. Orzeczenia o kosztach rewizyjnych polega na §§ 41 i 50 k.p.c.

[Przytoczone przepisy: § 41, § 50, § 179, § 180, § 371, § 498, § 503 pkt 2, 3 i 4, § 506, § 511, § 513, § 869 k.p.c. z 1895 r., § 918 ust. 1, § 1002 z 1811 r.]

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim