Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa

Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

Wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 1 września 1930 r.
sygn. akt III Rw 1939/29

1) Obowiązkiem zastawnika jest wydać zastaw zastawcy, który zgłasza się

z chęcią zapłaty długu. Jeśli zastawnik mimo żądania zastawcy tego nie uczyni, musi się przyjąć, że zastawnik pozostaje w zwłoce z przyjęciem zapłaty, wskutek czego ujemne skutku zwłoki, a więc także szkoda powstała z dewaluacji pieniądza, trafiają zastawnika.

2) Dłużnik w razie zwłoki wierzyciela w przyjęciu zapłaty nie ma obowiązku

złożenia długu do depozytu sądowego, lecz może przez skład sądowy uwolnić się od zobowiązania. Mimo nieskorzystania z tego prawa przez dłużnika, ujemne skutki zwłoki wierzyciela spadają więc nadal na wierzyciela, a nie na dłużnika.

Sąd Najwyższy jako sąd rewizyjny
pod przewodnictwem sędziego Sądu Najwyższego dr. Dbałowskiego, a w obecności sędziego Sądu Najwyższego Łukawieckiego i sędziego Sądu Najwyższego Dobruckiego jako sędziów,
w sporze Izydora Rosnera i Berty Rosnerowej w Krakowie, ul. Sebastiana 22, powodów, działających przez adwokata dr. Bernarda Lauera w Krakowie, przeciw Marii z Dziegciołowskich Dadlezowej-Latkowskiej w Krakowie, ul. Pańska 5, pozwanej, działającej przez adwokata dr. Ignacego Szadę w Krakowie, o 55.650 zł z.p.n.1
wskutek rewizji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie, jako sądu odwoławczego z dnia 2 kwietnia 1929 r., sygn. akt II Bc 102/29, którym ten sąd wskutek odwołania obu stron częściowo zatwierdził, a częściowo zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 15 stycznia 1929 r., sygn. akt I Cg 391/27, po wysłuchaniu wniosku wiceprokuratora Sądu Najwyższego dr. Hołowczaka, na posiedzeniu niejawnym postanowił:

1) uwzględnić rewizję i zmienić zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala się

powodów z żądaniem skargi, że pozwana winna im zapłacić kwotę 55.650 zł, z 24% odsetkami za trzy lata wstecz licząc od dnia wniesienia skargi i od tego dnia dalej bieżącymi i kosztami sporu,

2) powodowie winni zapłacić pozwanej do czternastu dni pod rygorem

przymusowego ściągnięcia koszty sporu I instancji w kwocie 1.417,85 zł koszty przewodu odwoławczego w kwocie 240 zł i koszty przewodu rewizyjnego w kwocie 186,30 zł.

1 Znaczenie nieustalone.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa

Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

Uzasadnienie

Rewizji strony pozwanej, opartej na przyczynach rewizyjnych z § 503 pkt 2, 3

i 4 k.p.c.2, nie można odmówić słuszności ze stanowiska przyczyny rewizyjnej z § 503 pkt 4 k.p.c.

Wyłaniający się z akt, a przez oba sądy niższych instancji w ich wyrokach

niewadliwie ustalony stan faktyczny sprawy, który w myśl §§ 488 ust. 1 i 513 k.p.c. stanowi także podstawę rozstrzygnięcia sądu rewizyjnego, jest następujący:

Pozwana, kupiwszy od powodów kontraktem kupna i sprzedaży z daty Kraków

17 września 1912 r. realność objętą lwh 162 dla VI dzielnicy miasta Krakowa za cenę kupna 168.000 koron, pozostała powodom dłużną jako resztującą cenę kupna kwotę 53.000 koron, płatną według kontraktu dnia 1 października 1917 r., dla której zabezpieczenia zaintabulowane zostało w wykazie hipotecznym powyższej realności na rzecz powodów prawo zastawu.

Skryptem dłużnym z daty Kraków 25 listopada 1912 r., liczba repertorium

39.370 zaciągnęli powodowie u Bronisława Schwanitza-Szwantkowskiego pożyczkę w kwocie 40.000 koron, wypłaconą w papierach wartościowych, obowiązali się tę pożyczkę zapłacić w takich samych papierach wartościowych i ustanowili dla zabezpieczenia tej pożyczki na rzecz Bronisława Schwanitza-Szwantkowskiego prawo nadzastawu na swej wierzytelności hipotecznej w kwocie 53.000 koron.

Gdy zbliżał się termin zapłaty reszty ceny kupna pozwana zgłosiła się

(list z dnia 28 września 1917 r.) do powodów z gotowością zapłacenia im tej reszty ceny kupna 53.000 koron i z żądaniem dostarczenia jej kwitu z zezwoleniem na wykreślenie tak prawa zastawu dla sumy 53.000 koron z.p.n. na rzecz powodów zaintabulowanego, jak również prawa nadzastawu dla wierzytelności 40.000 koron z.p.n., zapisanego na rzecz Bronisława Schwanitz-Szwantkowskiego. To jej żądanie pozostało jednak bez skutku z przyczyny braku porozumienia się między powodami, a Schwanitz-Szwantkowskim tym spowodowanego, że powodowie ofiarowywali Szwantkowskiemu zapłatę jego wierzytelności w kwocie 400.000 koron z.p.n. w gotówce, podczas gdy Szwantkowski domagał się zgodnie z postanowieniami umowy pożyczkowej zapłaty w takich samych papierach, w jakich pożyczkę wypłacił.

W latach następnych pozwana wciąż nalegała na powodów, jak również na

Szwantkowskiego o załatwienie sprawy, a gdy te jej nalegania pozostały bezskuteczne, przeliczywszy sumę 53.000 koron według lex Grabski3 na kwotę 37.100 marek, złożyła dnia 13 czerwca 1921 r. tę kwotę do depozytu sądowego na rzecz powodów i na rzecz Schwanitza-Szwantkowskiego i wniosła przeciwko powodom dnia 28 czerwca 1921 r. do XI Cg 1379/21 skargę o wystawienie lub podpisanie kwitu i deklaracji ekstabulacyjnej na sumę 37.100 marek. W tym sporze obecni powodowie

2 Austriacka ustawa z dnia 1 sierpnia 1895 r. o postępowaniu sądowem w cywilnych sprawach spornych (Procedura cywilna), Dz.U.P. 1895 poz. 113.
3 Ustawa z dnia 15 stycznia 1920 r. w przedmiocie ustanowienia marki polskiej prawnym środkiem płatniczym na całym obszarze Rzeczypospolitej, Dz.U. 1920 nr 5 poz. 26.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa

Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

jako pozwani nie podnosząc żadnych zastrzeżeń ani zarzutów odnośnie do wysokości sumy złożonej do depozytu sądowego, uznali żądanie skargi, wnosząc o przyznanie im kosztów sporu na tej podstawie, że nieprawdą jest, aby przed skargą nie chcieli przyjąć pieniędzy lub zeznać kwitu ekstabulacyjnego, a przeciwnie oświadczyli gotowość podpisania takiego kwitu, wskutek tego zapadł dnia 12 listopada 1921 r. prawomocny wyrok z uznania, orzekający, że pozwani winni wystawić lub podpisać przedłożyć się mający kwit i deklarację ekstabulacyjną sumy 53.000 koron, czyli 37.000 marek z wykazu hipotecznego lwh 162 księgi gruntowej gminy katastralnej Kraków dzielnica VI.

W wykonaniu tego wyroku powodowie zeznali odnośny kwit i deklarację

ekstabulacyjną z daty Kraków 14 marca 1922 r., w którym, nie czyniąc żadnych zastrzeżeń co do wysokości złożonej przez pozwaną na zaspokojenie reszty ceny kupna w kwocie 53.000 koron sumy, zezwolili na wpis wykreślenia z wykazu hipotecznego lwh 162 księgi gruntowej gminy katastralnej Kraków dzielnica VI prawa zastawu dla sumy 53.000 koron czyli 37.000 marek, na podstawie którego to prawo zastawu zostało też wykreślone.

Następnie wniosła pozwana dnia 22 kwietnia 1922 r., sygn. akt XI Cg 993/22

skargę przeciwko Schwanitz-Szwantkowskiemu o wykreślenie prawa nadzastawu dla sumy 40.000 koron z.p.n. Na podstawie uznania żądania skargi przez Schwanitza- Szwantkowskiego zapadł wyrok o uznanie, po czym także to prawo nadzastawu zostało wykreślone.

W obecnym sporze powodowie domagają się od pozwanej, która dotąd jest

właścicielką kupionej od nich realności, opierając się na przepisach § 29 ust. 1a i 40 zd. 2 rozporządzenia waloryzacyjnego4 zapłaty kwoty 55.650 zł z.p.n., obliczonej według skali § 2 tego rozporządzenia na tej podstawie, że złożona przez pozwaną dnia 13 czerwca 1921 r. do depozytu sądowego kwota 37.000 marek wynosiła według skali § 2 rozporządzenia waloryzacyjnego jedynie kwotę 185 zł, a zatem nie odpowiadała co do wysokości w czasie złożenia przepisom rozporządzenia waloryzacyjnego.

Pozwana wniosła o oddalenie żądania skargi jako nieuzasadnionego

z powodu, że skoro powodowie uznali bez żadnych zastrzeżeń jej żądanie skargi XI Cg 1379/21 o usprawiedliwieniu składu i o zeznanie kwitu ekstabulacyjnego i skoro następnie też w wykonaniu wyroku z uznania w zeznanym kwicie ekstabulacyjnym z 14 marca 1922 r. żadnego zastrzeżenia co do wysokości sumy złożonej do depozytu sądowego nie uczynili, musi być dokonany skład sądowy, uznany jako przyjęcie zapłaty, którego powodowie w myśl pierwszego zdania § 41 rozporządzenia waloryzacyjnego już kwestionować nie mogą.

Rozstrzygniecie sporu zawisłe jest od rozstrzygnięcia dwóch pytań,

a w szczególności pytania, czy pozwana dopuściła się zwłoki w zapłacie długu, czy też powodowie w przyjęciu zapłaty, oraz pytania, czy dokonany przez pozwaną

4 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 1924 r. o zmianie ustroju pieniężnego, Dz.U. 1924 nr 34 poz. 351.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa

Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

dnia 13 czerwca 1921 r. skład sądowy kwoty 37.000 marek, wobec uznania przez powodów żądania skargi XI Cg 1379/21 i zeznania kwitu ekstabulacyjnego bez żadnych zastrzeżeń, a w szczególności bez zastrzeżenia dochodzenia nadwyżki z powodu spadku wartości pieniądza w okresie złożenia, uznać należy jako przyjętą zapłatę.

Oba te pytania, rozstrzygnęły sądy obu niższych instancji niesłusznie na

niekorzyść pozwanej.

Pozwana przed dniem płatności, tj. przed 1 października 1917 r. zgłosiła się

do powodów z gotowością zapłacenia za jednoczesnym wręczeniem jej kwitów z zezwoleniem na wykreślenie prawa zastawu na rzecz powodów zaitabulowanego i prawa nadzastawu wpisanego na rzecz Schwanitza-Szwantkowskiego. Do żądania wręczenia jej tych deklaracji ekstabulacyjnych była pozwana uprawniona w myśl §§ 455 i 469 k.c.5, a bez zgody Schwanitz-Szwantkowskiego nie mogła uiścić zapłaty do rąk powodów. Obowiązkiem natomiast powodów jako zastawników było w myśl § 469 k.c. w terminie płatności wierzytelności, zgłaszającej się z chęcią zapłaty długu pozwanej zastaw wydać, a więc dostarczyć kwitów z zezwoleniem na wykreślenie prawa zastawu i prawa nadzastawu, a skoro powodowie mimo żądania pozwanej tego nie uczynili, musi się przyjąć, że powodowie pozostali w zwłoce z przyjęciem zapłaty, wskutek czego w myśl § 1419 k.c., ujemne skutku zwłoki, a więc także szkoda powstała z dewaluacji pieniądza, trafiają powodów.

Niesłusznie zaś sądy obu niższych instancji dopatrzyły się zwłoki w zapłacie

długu po stronie pozwanej w tym, że pozwana nie złożyła dłużnej sumy 53.000 koron do depozytu sądowego w terminie jej płatności tj. w październiku 1917 r., lecz uczyniła to dopiero w czerwcu 1921 r., albowiem przepis § 1425 k.c., w razie zwłoki wierzyciela w przyjęciu zapłaty nie nakłada na dłużnika obowiązku złożenia długu do depozytu sądowego, lecz tylko daje mu prawo do uwolnienia się od zobowiązania przez skład sądowy. Mimo nieskorzystania z tego prawa przez dłużnika, ujemne skutki zwłoki wierzyciela spadają więc nadal na wierzyciela, a nie na dłużnika.

Niesłusznie również nie uznały sądy obu niższych instancji składu sądowego

kwoty 37.000 marek jako zapłaty przyjętej przez powodów.

Kto zezwala na ekstabulację prawa zastawu, czyni to z reguły na podstawie

zaspokojenia pretensji, tym prawem zastawu zabezpieczonej. Skoro zatem powodowie żądanie skargi pozwanej do XI Cg 1379/21 o usprawiedliwienie składu sądowego i o zezwolenie na ekstabulację prawa zastawu bez żadnych zastrzeżeń uznali, skoro co więcej w odpowiedzi na skargę zaprzeczyli, jakoby przed skargą nie chcieli przyjąć zapłaty i wystawić kwitu ekstabulacyjnego, skoro wreszcie następnie także w kwicie ekstabulacyjnym nie podnieśli żadnych zarzutów co do wysokości sumy złożonej do depozytu sądowego, ani nie zastrzegli sobie dochodzenia nadwyżki

5 Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch für die gesammten deutschen Erbländer der Oesterreichischen Monarchie, Justizgesetzsammlung 1811 nr 946. Oficjalny tekst polski: Powszechna księga ustaw cywilnych dla wszystkich krajów dziedzicznych niemieckich Monarchii Austryackiej, Wiedeń 1811, cz. I-III.

Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa

Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

z powodu spadku wartości pieniądza w okresie dokonania złożenia do depozytu sądowego, musi się przyjąć dokonany skład sądowy jako zapłatę przyjętą przez powodów. W ślad za tym powodowie nie mogą już w myśl § 40 rozporządzenia waloryzacyjnego zakwestionować tej przyjętej zapłaty i domagać się od pozwanej ponownej zapłaty wierzytelności.

Z tych powodów zatem należało w uwzględnieniu rewizji pozwanej,

zmieniając zaskarżony wyrok, oddalić powodów z ich żądaniem skargi jako prawnie nieuzasadnionym.

Orzeczenie o kosztach opiera się na przepisach §§ 41 i 50 k.p.c.

[Przytoczone przepisy: § 41, § 50, §488 ust. 1, § 513, § 503 pkt 2, 3 i 4 k.p.c. z 1895 r., § 455, § 469, § 1419, § 1425 k.c. z 1811 r., § 2, § 29.1a, §40, § 41 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 1924 r. o zmianie ustroju pieniężnego, Dz.U. 1924 nr 34 poz. 351]