Rozporządzenie Senatu Rządzącego
Wolnego Miasta Krakowa
z dnia 15 czerwca 1827 r.

O wprowadzeniu w życie ustawy powołującej Dom Pracy

Dziennik Praw Rzeczypospolitey Krakowskiey z 1827 r.

Nr 3999 DGS/z 1826 r.

My, Prezes i senatorowie Wolnego, Niepodległego i ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu.

Wprowadzając w wykonanie ustawę sejmową z dnia 3 stycznia 1822 r. postanawiającą założenie Domu pracy dla umieszczenia w nim ludzi, którzy nie mogąc się wywieść z uczciwego sposobu życia i dalekimi będąc od pracy, stają się Krajowi niebezpiecznymi, stanowimy, co następuje:

Tytuł wstępny
Art. 1.

Na dom ogólny pracy przeznaczamy lokal w Gmachu Zamkowym, który stosownie do potrzeby i przeznaczenia tego Instytutu niezwłocznie urządzonym być ma.

[hasła: dom pracy, Zamek Królewski na Wawelu]

Art. 2.

Dom pracy dzielić się będzie na dwa oddziały, a mianowicie: na Dom pracy dobrowolnej, gdzie każdy szukający zarobku zgłaszać się może i tamże do czasu wolą tylko własną ograniczonego zostawać, lub też robotę podług upodobania za zaręczeniem do mieszkania swego brać, i na Dom pracy przymuszonej, w którym obojej płci i wszelkiego wyznania włóczęgi, ludzie podejrzani, bez służby zostający i nie mogący się wywieść z uczciwego sposobu utrzymywania się, za decyzją władz osadzonymi będą z urzędu, dla przyzwyczajenia ich do pracy lub wyuczenia się użytecznego rzemiosła, z którego by na przyszłość mieć mogli pewne dla siebie utrzymanie. Dom pracy dobrowolnej wtenczas dopiero zostanie zaprowadzonym, gdy Dom pracy przymuszonej stanie na stopniu swego zupełnego rozwinięcia, i

osadzeni w nim zapewniony mieć będą ciągły zarobek; nim to nastąpi, może być tylko zbywająca od potrzeb tego Instytutu robota zgłaszającym się dobrowolnie udzielaną, bądź w własnych mieszkaniach za zaręczeniem, bądź w Domu pracy w lokalu tymczasowo na ten cel przeznaczonym pracować chcącym.

[hasła: dom pracy, praca przymusowa, praca dobrowolna, włóczęgostwo]

Tytuł II.
O nadzorze i administracji Domu pracy.

Art. 3.

Dom pracy zostawać będzie pod bezpośrednim kierunkiem i władzą Komitetu Nadzorczego, składającego się z jednego senatora jako prezydującego, z dwóch osób stanu duchownego, ośmiu członków z Towarzystwa Dobroczynności, a dwóch z Bractwa Miłosierdzia delegowanych, z dwóch osób ze składu Władz Sądowych, urzędnika Policji Pośredniej wyższego stopnia, fizyka miejskiego i sześciu obywateli z klasy fabrykantów i rękodzielników na przedstawienie Komitetu przez Senat do składu Komitetu powołać się mających. Sześciu członków, nie licząc w to prezydującego, stanowić będą komplet.
[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, Towarzystwo Dobroczynności, Arcybractwo Miłosierdzia i Banku Pobożnego, Urząd Policji Pośredniej, fizyk miejski]

Art. 4.

Gdy wykładanie nauki religijnej w Domu pracy przymuszonej w celu osiągnienia gruntownej poprawy tamże osadzonych jest nieodzownie potrzebnym: przeto Instytut ten mieć będzie własnego kapelana do pełnienia usług religijnych i dawania w czasach urządzeniem wewnętrznym oznaczonych stosownych nauk, które by na drogę bogobojności, moralnego postępowania i pracowitości wprowadzały. [hasła: dom pracy, kapelan, osadzeni]

Art. 5.

Bezpośrednie zarządzenie i dozór zostawać będzie przy prowizorze, na przedstawienie Komitetu przez Senat mianowanym, i przysięgą do wiernego pełnienia obowiązków zobowiązanym. Dozorców, których liczbę etat oznaczy, przyjmować będzie i oddalać Komitet, podług tego, jak to być uzna zgodnym z dobrem Instytutu. Obydwa chirurdzy rządowi miasta Krakowa pełnić będą kolejno co kwartał obowiązki urzędników zdrowia przy tym Instytucie.

[hasła: Senat Rządzący, Komitet Nadzorczy, chirurg rządowy]

Art. 6.

Komitet zostawać będzie w bezpośrednim stosunku z Senatem Rządzącym w tym wszystkim, co by dotyczyło organizacji Instytutu i wszelkich interesów ogółu dotyczących, a z Wydziałem Spraw Wewnętrznych i Policji w tym, co by dotyczyło interesów indywidualnych osób do tego Instytutu przyjmowanych lub z Domu pracy wypuszczanych.
[hasła: Senat Rządzący, Wydział Spraw Wewnętrznych, Komitet Nadzorczy, dom pracy]

Art. 7.

Do praw i obowiązków Komitetu należeć będzie:
a) Układanie coroczne etatu potrzeb, przychodu i wydatku do roku finansowego

zastosowanego, który ulegać będzie zatwierdzeniu Senatu. b) Staranie się o ciągły zarobek dla osób w Domu pracy osadzonych. c) Czuwanie nad poprawą moralną i używanie do tego środków najstosowniejszych. d) Staranie się, aby osoby do Domu pracy dobrowolnej zgłaszające się, ile możności takową uzyskiwać mogły.
e) Podawanie projektów do wewnętrznych urządzeń, które by celom w zaprowadzeniu tego Instytutu zamierzonym najtrafniej odpowiadać mogły. f) Słuchanie z końcem każdego roku etatowego rachunków prowizora i zatwierdzanie tychże.
g) Zdawanie Senatowi z dniem 1 sierpnia corocznie raportu, bilans zeszłorocznego przychodu i wydatku, ruch osób w Domu pracy osadzonych lub dobrowolnie tamże pracujących, a mianowicie ile ich w ciągu roku do każdego oddziału weszło, ile do wyższej klasy postąpiło, a ile wyszło, z uwagami ogólnymi wyjaśniającymi stan Instytutu i jego potrzeby wykazującego. h) Przyjmowanie osób do Domu pracy za wezwaniami ze strony Wydziału Spraw Wewnętrznych i Policji odbieranymi, wypuszczanie tychże na wolność w wypadkach niniejszym urządzeniem oznaczonych. i) Utrzymywanie ciągłego zwierzchniego dozoru nad Instytutem przez delegowane z grona Komitetu osoby w sposób, jak to wewnętrzna Komitetu organizacja oznaczy.
k) Utrzymywanie karności wewnętrznej w Instytucie.
l) Czuwanie nad całością własności Instytutowej i wykonaniem wszelkich urządzeń w

niniejszym statucie lub później wydać się mających dla Instytutu tego urządzeniach zawartych.

m) Zdawanie kwartalnych raportów Wydziałowi Spraw Wewnętrznych i Policji w Senacie, wykazujących listę imienną osób w Instytucie roboty przymuszonej

znajdujących się i krótki obraz odmian w ruchu osób w ciągu upłynionego kwartału zaszłych.

[hasła: Senat Rządzący, Wydział Spraw Wewnętrznych, Komitet Nadzorczy, dom pracy, dyscyplina]

Tytuł III.
O skazaniu i przyjmowaniu osób do Domu pracy.

Art. 8.

Nikt w domu pracy pomimowolnie osadzonym być nie może bez decyzji władzy, której służy prawo stanowienia w tej mierze, ani też dłużej tam zatrzymywanym, jak decyzja skazująca go obejmuje.

[hasła: dom pracy]

Art. 9.

Skazanie do Domu pracy przymuszonej następować może aż do czasu poprawy lub też do terminu wyraźnie ograniczonego; w wypadku ostatnim skazanie nie może być dłuższym jak na miesiąc jeden; gdyby zaś wypuszczony zasłużył na powtórne osadzenie go w Domu pracy, na tedy aż do czasu udowodnionej poprawy zostawać tamże musi. Stopień zepsucia i szkodliwość skazanego będzie wskazówką, czyli tenże na czas ograniczony, czyli też jako trudny do poprawienia, aż do czasu nieograniczonego, to jest poprawy, do Domu pracy oddanym być ma.

[hasła: dom pracy, pobyt skazanego]

Art. 10.

Gdy Dom pracy jest Instytutem do całego Kraju należącym, przeto Urząd Policji Pośredniej w mieście Krakowie, wójci gmin w Okręgu wydawać będą w I-szej instancji decyzje względem osadzenia w Domu pracy, z wolnym odwołaniem się skazanego zaraz przy publikacji onemuż decyzji do Wydziału Spraw Wewnętrznych i Policji w Senacie, który w przeciągu godzin 24 orzecze ostatecznie. Odwołanie się do drogi łaski nie będzie zawieszało oddania skazanego do Domu pracy. [hasła: dom pracy, Urząd Policji Pośredniej, Wydział Spraw Wewnętrznych, Senat Rządzący]

Art. 11.

Władze w artykule poprzednim wymienione w wydawaniu swych decyzjów ściśle trzymać się będą przepisów w artykule 1 ustawy sejmowej Z dn. 3 stycznia 1822 r.

zawartych, które wyraźnie wskazują, jakie osoby do osadzenia mimowolnego w Domu pracy kwalifikują się, nie postępując nad zakres tamże prawem oznaczony.

[hasła: dom pracy, osadzenie w domu pracy]

Art. 12.

Przy każdej decyzji przeznaczającej do osadzenia w Domu pracy dołączonym być powinien wywód słowny wyjaśniający imię i nazwisko skazanego, jego wiek, miejsce urodzenia, wyznanie, czyli jest wolny lub żonaty, czyli ma dzieci dorosłe lub małoletnie, gdzie ta żona lub dzieci znajdują się, w jakim są stanie i z czego się utrzymują, czyli ma rodziców lub krewnych, gdzie, w jakim stanie i czyli ci do utrzymywania jego są obowiązanymi, jakiego rzemiosła się uczył, gdzie dotąd zostawał, czyli nie był kiedy kryminalnie skarżony lub karany i z czego się teraz utrzymuje?

[hasła: dom pracy, dane osobowe osadzonego, stan cywilny, żona, dzieci, rodzice, krewni, karalność, środki utrzymania]

Art. 13.

Wszelkie decyzje skazujące na osadzenie w Domu pracy mają być wraz z wywodami słownymi przesyłane Wydziałowi Spraw Wewnętrznych i Policji, który orzekłszy ostatecznie w razie założonego rekursu, gdy decyzja zapadnie na osadzenie, skazanego do Domu pracy odeśle wraz z stosownym wezwaniem przyjęcia go, do którego załączona być ma kopia decyzji skazującej, i wyciąg z wywodu słownego, objaśniający okoliczności art: 11 wyszczególnione.

[hasła: dom pracy, Wydział Spraw Wewnętrznych]

Art. 14.

Gdyby rodzice lub opiekunowie, którym na mocy przepisów zawartych w tytule IX Kodeksu Cywilnego o władzy ojcowskiej i zarządzaniu opiekuna, służy prawo żądania zamknięcia swoich dzieci lub pupilów w wypadkach, gdzie mają ważne powody do nieukontentowania z ich postępków, wywiódłszy się upoważnieniem władzy sądowej stosownie do przepisów prawa uzyskanym, żądali, aby dla poprawy też dzieci na czas rezolucją Sądu oznaczony w Domu roboty zamknięte zostawały, i o koszty na utrzymanie tychże z administracją Domu pracy ułożyli się; na tedy nie będzie mógł Komitet odmówić przyjęcia ich i umieszczenia w oddzielnym lokalu, gdyby tego żądano, a nawet zatrzymania w sekrecie nazwisk osób pod poprawę oddanych. Osadzeni tym sposobem zatrudniani będą na korzyść Instytutu pracą tego rodzaju, która by ich siłom i usposobieniu odpowiadała, a obok tego wpływać mogła na ich poprawę. Do obowiązków kapelana Instytutu należeć będzie równie dokładać wszelkiego starania, aby młodzież tego rodzaju Instytucie prac osadzona, przez

częste nauki, wykładanie obowiązków, wystawianie smutnych skutków, jakie z niemoralnego zachowywania się wypływają, naprowadzaną była na drogę cnoty, i aby pobyt jej w Instytucie nie został bez korzyści. W wypadkach gdzie by podobnie osadzeni przez krnąbrne i nieobyczajne zachowanie się potrzebowali skarcenia, na tedy skarcenie takowe za zniesieniem się z ojcem lub opiekunem miejsce mieć może, w granicach jednak władzy ojcowskiej nieprzechodzących.
[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, osadzeni, Kodeks Cywilny Napoleona, władza ojcowska, opiekun, dziecko, pupil, kapelan]

Art. 15.

Jak skoro tylko instytut pracy stanie na tym stopniu rozwinięcia, iż nie będzie obawy, aby z przymuszenia tamże osadzonym roboty brakło, mogą być wtenczas za zgłoszeniem się prostym do Komitetu przyjmowanymi i ci do do Domu roboty dobrowolnej, w oddzielnych salach założyć się mającego, którzy mając szczerą ochotę do pracy, nie mają sposobności zarobkowania; a nawet gdyby tego żądali i stawili zaręczenie, może im być wydana robota do własnego mieszkania.

[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, praca dobrowolna]

Art. 16.

Do Domu pracy nie będą przyjmowani ludzie chorzy lub też kalectwem takim dotknięci, które by ich do wszelkiego rodzaju pracy niezdatnymi czyniło, ani na koniec ludzie podeszłym wiekiem i połączoną z tymże niemocą przyciśnieni, i pierwsi do właściwych szpitalów do wyleczenia, a ostatni jeżeli są krajowcami, pod opiekę Towarzystwa Dobroczynności lub do szpitalów właściwej parafii oddanymi być powinni.

[hasła: dom pracy, szpital, parafia,Towarzystwo Dobroczynności]

Art. 17.

W wypadku, gdyby w Domu ogólnym schronienia ubogich znalazły się osoby będące w stanie utrzymywania się przez pracę, na tedy takowym zostawionym być ma wybór albo opuszczenia domu schronienia ubogich, z warunkiem stawienia zaręczyciela, iż się żebractwem i włóczęgą trudnić nie będą, i z pracy własnej utrzymywać się obowiązują; albo też przejścia do Domu pracy przymuszonej, gdzie tak długo zostawać będą, dopóki nie udowodnią, iż mają ochotę do pracy, a następnie albo do Domu pracy dobrowolnej przeniesionymi, lub też na wolność zupełną wypuszczonymi zostaną. Przeniesienie do Domu pracy przymuszonej z Domu ogólnego schronienia ubogich nie będzie mogło inaczej nastąpić, jak za upoważnieniem Wydziału Spraw Wewnętrznych i Policji, który w tej mierze w skutku

uczynionego sobie ze strony Towarzystwa Dobroczynności przedstawienia postanowienie swoje wyda.

[hasła: dom schronienia ubogich, przytułek, dom pracy, Wydział Spraw Wewnętrznych, Towarzystwo Dobroczynności, żebractwo, włóczęgostwo]

Tytuł IV
O podziale, utrzymaniu, zatrudnieniu osób w Domu pracy osadzonych, tudzież wewnętrznym porządku.

Art. 18.

W Domu pracy przymuszonej osadzeni podzielonymi być mają na trzy klasy, w miarę większego lub mniejszego stopnia zepsucia; klasy te Komitet zaraz po przyjęciu osoby naznaczać będzie, powziąwszy z wyciągu i kopii decyzji przez Wydział Spraw Wewnętrznych i Policji nadesłanych objaśnienie o stanie moralnym oddanego, i tak: do klasy III najniebezpieczniejsi, do klasy II mniej niebezpieczni, a do I klasy najmniej zepsuci umieszczonymi być mają.

[hasła: dom pracy, klasyfikacja osadzonych, Komitet Nadzorczy, Wydział Spraw Wewnętrznych]

Art. 19.

Klasy te różnić się mają pomiędzy sobą ubiorem i kolorem sukni. Zostający w klasie I-wszej równie jak i w Domu pracy dobrowolnej zatrzymać mogą własne suknie, o ile stan tychże pogodziłby się z przystojnością i czystością, jaka w tym Instytucie we wszystkich szczegółach ściśle przestrzeganą być powinna; należący zaś do klasy II- giej i III-ciej nosić muszą odzież instytutową. Komitet przepisze formę ubioru dla każdej klasy, bacząc na to, aby należący do klasy I-wszej lepszy, należący zaś do klas niższych w stosunku ordynarniejszy nosili ubiór, jak niemniej na ochędóstwo i oszczędność. Toż samo rozumieć się ma o pościeli itp. potrzebach przez Instytut dostarczać się mających.

[hasła: dom pracy, klasyfikacja osadzonych, Komitet Nadzorczy, odzież osadzonych]

Art. 20.

Wszyscy zostający w Domu pracy bądź dobrowolnej bądź przymuszonej utrzymywać się muszą z własnego zarobku, który im codziennie w miarę wykonanej roboty wypłacanym być ma, po potrąceniu jednej piątej części na koszta administracji Instytutu, odzież, pościel, opał, pranie bielizny i inne potrzeby onymże dostarczane. Potrącenie to nie będzie miało miejsca względem tych, którzy nie mieszkając w Domu pracy dobrowolnej materiały jedynie do mieszkań własnych biorą, a tym samym Instytut żadnych im potrzeb nie dostarcza. Należący jednak do klasy 3-ciej

nie będą mogli powziąć więcej na dzienne utrzymanie jak 10 gr., a reszta pozostała będzie zachowaną i przy przestąpieniu do klasy 1-szej lub zupełnym wyjściu z Instytutu onymże wypłacaną, z potrąceniem jednej piątej części, jak wyżej nadmienionym zostało. Dla nastręczenia sposobności osadzonym lub dobrowolnie zostającym w Domu roboty do kupna żywności bez oddalenia się z miejsca, ma być przy Instytucie ulokowany traktier, który by za ceną z administracją Instytutu umówioną dostarczał onymże tanich a pożywnych potraw, w godzinach do jadła naznaczonych. Używanie wszelkich trunków gorących w Instytucie jak najmocniej zostaje zabronionym.

[hasła: dom pracy, odzież osadzonych, wynagrodzenie osadzonych, wyżywienie osadzonych]

Art. 21.

Gdyby brak sposobności lub słabość przemijająca osadzonemu w Domu pracy przymuszonej nie dozwalały pracować, na tedy tymczasowie kasa Instytutu forszusować mu będzie dziennie na żywność 10 gr., a następnie forszus ten z późniejszych wpływów zarobkowych potrącać będzie, w takiej jednak proporcji, aby z pozostałości mógł się pracujący wyżywić; tym zaś, którzy do pewnego rodzaju rzemiosła sposobić się zechcą, dopóki tyle nie usposobią się, iż obok nauki będą w stanie zarobić na własne utrzymanie, codziennie po 10 gr. z kasy Instytutu płacone będzie na żywienie się, bez obowiązku zwrotu.
[hasła: dom pracy, praca osadzonych, wyżywienie osadzonych]

Art. 22.

Gdy klasy stanowią różnicę pomiędzy większym lub mniejszym stopniem zepsucia, przeto dla skłonienia więcej zepsutych do starania się o przejście do klasy wyższej, mają być w miarę klas naznaczane osadzonym coraz lżejsze i korzystniejsze roboty, bądź w domu bądź za domem; a nawet zostający w klasie I nie będą mogli być użytymi poza domem, chyba na własne żądanie.

[hasła: dom pracy, klasyfikacja osadzonych, praca osadzonych]

Art. 23.

Lubo rodzaj pracy, którym zostający w Domu roboty mają być zatrudniani, nie da się stale oznaczyć, bowiem ten zależy więcej od okoliczności częstej zmianie ulegających; przecież, ponieważ Domem pracy zamierzona jest poprawa i nastręczenie sposobności utrzymywania się po wyjściu przez pracę, przeto wszelkie takie roboty przez zostających w Domu pracy przedsiębranymi być mogą, które by do pracowitości wdrożyć i korzyść przynajmniej zaspokojeniu gwałtowniejszych potrzeb odpowiadającą przynosić mogły. Życzeniem jest, aby w Domu pracy zaprowadzone były warsztaty, na których by wszelkie potrzeby dla szpitalów, więzień, Milicji, ile

możności wyrabianymi były, i z osadzonych tamże jedni sposobili się do rzemiosł lub rękodzielnictwa, a inni przygotowywali onymże materiały przędzeniem, gręplowaniem itp. robotami. Oprócz tego w braku robót w samym Instytucie mogą osadzeni w Domu roboty przymuszonej, a dobrowolnej o ile zechcą użytymi być do plantacji i innych fabrycznych robót, w czym Komitet Nadzorczy Domu pracy z Komitetem Ekonomicznym znosić się będzie.
[hasła: dom pracy, praca osadzonych, Komitet Nadzorczy, Komitet Ekonomiczny Wolnego Miasta Krakowa]

Art. 24.

Do posługi domowej wewnątrz Instytutu używanymi będą co dzień kolejno osadzeni w Domu roboty przymuszonej, z zachowaniem względu na klasy przy wyborze posługi; usługa tak ma być urządzoną, aby nie odejmowała przeznaczonemu na posługę sposobności zarobienia sobie na dzienne utrzymanie.
[hasła: dom pracy, praca osadzonych]

Art. 25.

Komitet Nadzorczy przepisze porządek codziennych czynności, tak w dni świąteczne, jak i powszechne, z zachowaniem względu na różnowierców, i porządek ten, który w każdej sali na tablicy wypisanym znajdować się powinien, ściśle zawsze zachowywanym być ma, jako na poprawę wiele wpływać mający. [hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, praca osadzonych]

Art. 26.

Dla zapobieżenia wszelkiemu zepsuciu i nieobyczajności mają być sale kobiet od sal mężczyzn zupełnie oddzielonymi i wszelka pomiędzy tymiż komunikacja zniesioną. Młodzież zaś mieszczoną być ma pomiędzy zostającymi w klasie I, a to w celu zapobieżenia, by złym przykładem klas niższych prowadzona bardziej obyczajów swych nie popsuła. Co jednak nie będzie jej nadawało prawa do korzyści zostającym w klasie I pozwolonych, jeżeli do tejże rzeczywiście nie zostali przypuszczonymi.

[hasła: dom pracy, klasyfikacja osadzonych]

Art. 27.

Ponieważ czystość i ochędóstwo wiele do zdrowia i obyczajów wpływa, przeto w Instytucie pracy jak najściślej przestrzeganym być ma, iżby tak w osobach jak pościeli, sprzętach i całych salonach największa czystość zachowywaną była, a ci którzy by w ochędóstwie opuszczali się, mają być drogą karności do utrzymywania takowego znaglanymi. Końcem czego czynione być mają przez urzędnika zdrowia częste rewizje, i gdyby wyrzut zaraźliwy lub inna podobnego rodzaju choroba odkrytą

została, podlegający jej natychmiast odłączonymi i do właściwego Instytutu dla wyleczenia odesłanymi być mają.

[hasła: dom pracy, stan higieny, choroby zakaźne, urzędnik zdrowia, leczenie osadzonych]

Art. 28.

Ponieważ najczęściej osobom w Domu roboty przymuszonej osadzonym zbywa na wiadomościach gruntownych zasad religijnych i wypływającej z nich czystej moralności, przeto oprócz zwyczajnie odprawianych modlitw rannych, południowych i wieczornych, tudzież uczęszczania w każden dzień niedzielny i świętalny na Mszę św. do kaplicy Instytutu, ma im być przez kapelana w dni świętalne wykładana nauka religijna, przypominane obowiązki, jakie winni Bogu, społeczności i sobie samym, mają być zachęcanymi do przedsięwzięcia moralnego życia i i pracowitości, jako jedynego środka, który może los ich przykry poprawić i osłodzić.

[hasła: dom pracy, kapelan, posługi religijne]

Art. 29.

Gdyby wydarzyło się, iżby rodzice w domu pracy osadzeni mieli przy sobie dzieci nie będące jeszcze w stanie zapracować na własne wyżywienie, lecz zostające w tym wieku, iżby początkowe nauki brać mogły, na tedy od rodziców swych w Domu pracy przymuszonej zostających odłączonymi i pod opiekę Towarzystwa Dobroczynności dla wzięcia nauki w szkole tego Instytutu, a następnie umieszczenia przy warsztatach lub na służbę oddanymi być mają.

[hasła: dom pracy, rodzice, dzieci, Towarzystwo Dobroczynności, warsztaty dla młodocianych]

Tytuł V
O karności wewnętrznej.

Art. 30.

Gdy osoby w Instytucie pracy przymuszonej zostające mieć zwykły nałogi, które z trudnością wykorzeniać przychodzi, gdy przyzwyczajeni do próżniactwa nie z łatwością poddają się porządkowi i pracy, przeto zaprowadzenie i utrzymywanie karności jest warunkiem równie pożytecznym, jak nieodzownym; nieposłuszeństwo więc, ukradkowe pijaństwo, swarliwość, nieobyczajność, rozszerzanie niemoralnych zasad, podburzanie drugich i próżniactwo surowo karanym być powinno; jak nie równie z drugiej strony okazywana poprawa bez wynagrodzenia zostawać nie powinna.
[hasła: dom pracy, utrzymywanie karności, dyscyplina, pijaństwo]

Art. 31.

Następujące kary w Domu pracy przymuszonej w celu poprawy osadzonych tamże osób używanymi będą :
1. Odłączenie i skazanie do miejsc dla pokuty wyznaczonych, w salach sypialnych, roboczych i jadalnych.

2. Kary pieniężne na rzecz Instytutu, z zarabianych przez skazanego pieniędzy wymierzane.

3. Post przez ograniczenie pokarmu do chleba i wody, w granicach ustawą karną wskazanych.

4. Zamykanie w samotnym areszcie.

5. Chłosta w klasie II i III.

[hasła: dom pracy, system kar dyscyplinarnych, kara pieniężna, kara aresztu, kara chłosty, kara postu o chlebie i wodzie, kara izolacji]

Art. 32.

Na kary w artykule poprzednim wymienione, wyjąwszy pierwszą, którą może wymierzać prowizor, skazywać będzie Komitet, w tym ograniczeniu, iż gdyby kara postu i aresztu 24 godzin nie przenosiła, delegowany od Komitetu członek do tygodniowego nadzoru wymierzać ją będzie władnym; przenosząca zaś ten zakres aż do 8 dni, tudzież kary pieniężne, chłosty do 5 plag i degradacje z klasy wyższej do niższej przez sam tylko Komitet wymierzanymi być mogą. W wypadkach zaś, gdyby okazała się potrzeba użycia ostrzejszej jeszcze kary, na tedy Komitet decyzję swą w tej mierze wydawszy, przedstawi ją Wydziałowi Spraw Wewnętrznych i Policji pod zatwierdzenie, wraz z opisaniem dokładnym konduity skazanego i środków, jakie do poprawy jego użytymi już były.

[hasła: dom pracy, system kar dyscyplinarnych, kara postu o chlebie i wodzie,kara pieniężna, kara chłosty, Komitet Nadzorczy, Wydział Spraw Wewnętrznych]

Art. 33.

Jako wynagrodzenia używane będą następujące środki:
1. Wolny wybór roboty i miejsc w roboczych, jadalnych i sypialnych salach. 2. Pozwolenie na odbieranie odwiedzin od krewnych i przyjaciół w dniach świątecznych, tudzież pisanie listów, które jednak wprzód przez prowizora przeczytanymi być muszą.
3. Tym, którzy w klasie I znajdują się, pozwolenie wychodzenia na czas ograniczony; znajdującym się zaś w klasie II i III podobne pozwolenie udzielonym być nie ma. 4. Posuwanie z III. do II. a z II. do I klasy.

5. Powierzanie dozorstwa nad innymi.

6. Uwolnienie z Domu pracy.

[hasła: dom pracy, system nagród, prawo do odwiedzin, prawo do korespondencji, uwolnienie z domu pracy]

Art. 34.

Wynagrodzenia w punkcie pierwszym wymienione prowizor, w punktach 2 i 3 członek Komitetu do tygodniowego nadzoru wyznaczony, w 4, 5 i 6 zaś wyszczególnione sam tylko Komitet udzielać będzie mocen.
[hasła: dom pracy, system nagród, prawo do odwiedzin, Komitet Nadzorczy, prawo do korespondencji, uwolnienie z domu pracy]

Tytuł VI
O wyjściu z Domu pracy.

Art. 35.

Z Domu pracy przymuszonej uwalniać tylko może sam Komitet nadzorczy i w wypadkach następujących:

a) Gdy skazany udowodni rzeczywistą poprawę, to jest, gdy zachowuje się moralnie, jest pracowitym lub nauczył się jakiego przemysłu, którego za wyjściem z Domu pracy uczciwie utrzymywać się może.

b) Gdy czas, na który kto decyzją prawomocną do zostawania w Domu pracy przeznaczonym został, upłynął.

c) Gdy za osadzonym daje zaręczenie krewny lub obcy obywatel w kraju osiadły i w stanie odpowiedzialności zostający, iż skazany za wypuszczeniem obejmie zaraz służbę lub inny uczciwy rodzaj przemysłu przedsięweźmie, i że w razie gdyby skazany w ciągu roku powróciwszy do swych nałogów włóczęgostwa, żebractwa, próżniactwa na odwrót do Domu pracy wziętym został, na tedy zaręczający na fundusz Instytutu Domu pracy opłaci karę pieniężną przez Wydział Spraw Wewnętrznych i Policji wymierzyć się mającą, która jednak kwoty 200 złp przenosić nie powinna.

d) Gdy o zostającego w Instytucie zgłosi się ktoś dla wzięcia go w swą służbę, i takowego rzeczywiście za ugodą w Instytucie zawrzeć się mającą przyjmie; gdyby z służby uszedł, winien będzie o tym zaraz Urząd Policji Pośredniej i wójta właściwej gminy zawiadomić.

e) Gdyby zaszła na koniec nieprzewidziana okoliczność, która by osadzonemu zapewniała dostateczny fundusz do utrzymywania się.

[hasła: dom pracy, uwolnienie z domu pracy, wójt gminy, Komitet Nadzorczy, Urząd Policji Pośredniej, Wydział Spraw Wewnętrznych, poprawa osadzonego, włóczęgostwo, żebractwo, służba domowa, poręczenie]

Art. 36.

O umieszczenie tych, którzy według mniemania Komitetu jako poprawieni wkrótce wypuszczonymi być mają, musi być szczególne miane staranie, i gdyby się nie nastręczała sposobność ich umieszczenia, Komitet przez pisma publiczne zawiadamiać będzie o znajdowaniu się w Instytucie osób zdolność do pewnego wymieniać się mającego rodzaju służby lub pracy mających, zamilczając nazwiska tychże. Młodszych starać się będzie Komitet mieścić po warsztatach, dla sposobienia ich do rzemiosł lub też przynajmniej ułatwić im objęcie służby; by zostawieni sobie samym po wypuszczeniu z służby do błędów dawnych nie wracali.

[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, praca osadzonych, warsztaty dla młodocianych, przysposobienie do pracy]

Art. 37.

Wypuszczonego z Domu pracy przymuszonej w jakikolwiek bądź sposób odeśle prowizor Instytutu do Urzędu Policji Pośredniej wraz z doniesieniem o nastąpionym powodzie wypuszczenia i sposobie życia, jakie wypuszczony przedsiębrać zamierza; Urząd Policji Pośredniej zaś wciągnąwszy go w stosowną do tego celu utworzoną kontrolę, opatrzy go kartą bezpieczeństwa obejmującą podobneż wyjaśnienia, z którą uwolniony udać się będzie winien do właściwego wójta gminy i temuż kartę oddawszy wskazać miejsce swego zamieszkania w gminie; jeżeli wypuszczony zamieszkanie obierze w mieście Krakowie, wójt gminy miejskiej doniesie o tymże Urzędowi Policji Pośredniej, która równie jak i wójci gmin tudzież ich zastępcy po wsiach czuwać winni nad zachowaniem się podobnego rodzaju ludzi, a w razie, gdyby do dawnych nałogów powrócili, tychże ująć i według form wyżej wskazanych do Domu pracy na odwrót odsyłać.

[hasła: dom pracy, wójt gminy, Urząd Policji Pośredniej, karta bezpieczeństwa, powrót do domu pracy]

Art. 38.

Osoby małoletnie przez rodziców lub opiekunów dla poprawy czasowej do Domu pracy przymuszonej z zachowaniem form w art. 13 niniejszego urządzenia objętych oddane, za zgłoszeniem się prostym ojca lub opiekuna zaraz uwolnionymi i do rąk tychże lub umocowanych przez nich osób wprost oddanymi być powinny.

[hasła: dom pracy, osoby małoletnie, rodzice, opiekunowie]

Art. 39.

Zostający w Domu pracy dobrowolnej każdej chwili z tegoż Domu uwolnionymi być powinni, jak skoro tegoż zażądają, byle nic Instytutowi dłużnymi nie pozostali. [hasła: dom pracy, uwolnienie z domu pracy]

Tytuł VII.
O funduszach Instytutu Domu pracy.

Art. 40.

Fundusze ogólne Domu pracy, gdy ten dotąd żadnego nie ma stałego uposażenia, składać się będą:

a) Z zarobku indywidualnego osób pracujących.

b) Z odtrąceń od zarobków na opędzenie ogólnych wydatków w 1/5 części czynić się mających.

c) Z kar pieniężnych.

d) Z zasiłku, jaki Skarb Publiczny stosownie do funduszów na ten cel budżetem

odkazanych udzielać będzie, i ile by wpływy pod punktami 1, 2, 3, 4 wymienione nie wystarczały.

[hasła: dom pracy, środki na działalność, wynagrodzenie osadzonych, kary pieniężne, Skarb Publiczny, budżet państwa]

Tytuł VIII
Urządzenia ogólne.

Art. 41.

Komitet Nadzorczy stosownie do ducha niniejszych zasad ułoży projekt do wewnętrznej władzy swej organizacji, wskazujący bliżej i w szczegółach tryb postępowania tak całego Komitetu, jak delegowanych do nadzoru, przepisze porządek wewnętrzny w Instytucie zachować się mający, przepisze manipulację rachunkowości i kasy, przygotuje instrukcje dla każdego z oficjalistów, podług których obowiązki swe pełnić obowiązani będą, i takowe projekty Senatowi do zatwierdzenia przedstawi.

[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, organizacja komitetu, organizacja domu pracy, Senat Rządzący, rachunkowość, instrukcja dla urzędników]

Art. 42.

Gdyby doświadczenie okazało, że niektóre przepisy w niniejszym urządzeniu zawarte są celowi nieodpowiadającymi, na tedy Senat takowe po wysłuchaniu opinii Komitetu w miarę potrzeby zmieni lub uchyli.
[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, Senat Rządzący]

Art. 43.

Komitet Nadzorczy gdy lokal urządzonym zostanie, doniesie zaraz o tym Senatowi Rządzącemu, a następnie zawiadomionymi zostaną Wydział Spraw Wewnętrznych i Policji, Urząd Policji Pośredniej i wójci gmin o terminie, od którego kwalifikujący się do Domu pracy tamże odsyłanymi i przyjmowanymi będą.
[hasła: dom pracy, Komitet Nadzorczy, Senat Rządzący, wójt gminy, Urząd Policji Pośredniej, Wydział Spraw Wewnętrznych]

Art. 44.

Wykonanie niniejszego urządzenia Wydziałowi Spraw Wewnętrznych i Policji, Komitetowi Nadzorczemu, Urzędowi Policji Pośredniej, wójtom gmin i ich zastępcom; czuwanie zaś nad wykonaniem onegoż w ogólności Wydziałowi Spraw Wewnętrznych i Policji polecamy.
[hasła: Komitet Nadzorczy, Wydział Spraw Wewnętrznych, wójt gminy, Urząd Policji Pośredniej]

Działo się na posiedzeniu naszym w Krakowie dnia 15 czerwca 1827 r.

(podpisano) Wodzicki, Mieroszewski – sekretarz generalny Senatu.

(L.S.)